bacterioseaccept

MaatschappelijkeacceptatievanmaatregelentegenCampylobacterinkippenvleesinNederlandM.
J.
BogaardtH.
SengersProjectcode20223Juni2005Rapport6.
05.
06LEI,DenHaagHetLEIbeweegtzichopeenbreedterreinvanonderzoekdatindiversedomeinenkanwordenopgedeeld.
Ditrapportvaltbinnenhetdomein:WettelijkeendienstverlenendetakenBedrijfsontwikkelingenconcurrentiepositieNatuurlijkehulpbronnenenmilieuRuimteenEconomieKetens;BeleidGamma,instituties,mensenbelevingModellenenDataIIMaatschappelijkeacceptatievanmaatregelentegenCampylobacterinkippenvleesBogaardt,M.
J.
,H.
SengersDenHaag,LEI,2005Rapport6.
05.
06;ISBN90-8615-004-7;Prijs15,50(inclusief6%BTW)89p.
,fig.
tab.
Inditrapportwordtingegaanopdeacceptatiebijvleeskuikenhouders,pluimveeslachterij-enenconsumentenvanelfmogelijktenemenmaatregelenwaarmeedebesmettingvankippenvleesmetCampylobacterkanwordenverminderdinNederland.
Uithetenquêteon-derzoekblijktdatbijvleeskuikenhoudersenpluimveeslachterijenweinigdraagvlakisvoorextramaatregelenomCampylobactertebestrijdenindekippenvleesketen.
Vleeskuiken-houdersenslachterijenzijnernietvanovertuigddatextramaatregeleneengunstigeffectzullenhebbenenvrezenextrakostenenproblemenmetdeafzet.
ConsumentenmakenzichoverhetalgemeenweinigzorgenoverbesmettingmetCampylobacter.
Thisreportlooksatlevelsofacceptanceamongbroilerfarmers,poultryslaughterhousesandconsumersofelevenpossiblemeasuresbywhichtheinfectionofpoultrymeatwithCampylobactercouldbereducedintheNetherlands.
TheresultsofasurveyshowedthatthereislittlesupportamongbroilerfarmersandpoultryslaughterhousesforadditionalmeasuresincombatingCampylobacterinthechickenmeatchain.
Broilerfarmersandslaughterhousesarenotconvincedthatextrameasureswouldhaveapositiveeffect,andtheyfearthatsuchmeasureswouldbringextraexpenseandsalesproblems.
ConsumersaregenerallynotoverlyconcernedwithregardtoCampylobacterinfection.
Bestellingen:Telefoon:070-3358330Telefax:070-3615624E-mail:publicatie.
lei@wur.
nlInformatie:Telefoon:070-3358257Telefax:070-3615624E-mail:informatie.
lei@wur.
nlLEI,2005Vermenigvuldigingofovernamevangegevens:;toegestaanmitsmetduidelijkebronvermeldingniettoegestaanIIIOpalonzeonderzoeksopdrachtenzijndeAlgemeneVoorwaardenvandeDienstLandbouwkundigOnderzoek(DLO-NL)vantoepassing.
DezezijngedeponeerdbijdeKamervanKoophandelMidden-GelderlandteArnhem.
IVInhoudBlz.
Woordvooraf9Samenvatting11Summary151.
Inleiding191.
1Aanleiding191.
2Doelstelling191.
3Probleemstelling201.
4Onderzoeksvragen211.
5Interviewvragen211.
6Methodevanonderzoek221.
7Indelingvanhetrapport232.
Theoretischkader242.
1Inleiding242.
2Literatuurverkenning242.
3Theoretischkader253.
Acceptatiedoorconsumenten293.
1Inleiding293.
2Sociaalkenmerkenenrepresentativiteitvandesteekproef293.
3Houdingtenaanzienvanmaatregelenbijconsumentthuis303.
3.
1Houdingtenaanzienvanzelfhyginischbereidenvankipmaaltijden303.
3.
2Houdingtenaanzienvanhetzelfinvriezenvanversgekochtekip323.
4Houdingtenaanzienvanmaatregelendooranderen333.
4.
1Verantwoordelijkheidsverdeling333.
4.
2Vertrouwen333.
4.
3Extrahyginemaatregelenophetpluimveebedrijf333.
4.
4Faagtherapieophetpluimveebedrijf343.
4.
5Mestverwijderenuitendeldarmenvankarkassen343.
4.
6Decontaminatiemetmelkzuur353.
4.
7Aanvriezen353.
4.
8Behandelenmetioniserendestraling363.
4.
9Diepvriezen363.
4.
10Rangorde375Blz.
3.
5Dematevanacceptatievandemaatregeleninrelatietotkenmerkenvanderespondenten374.
Acceptatiedoorpluimveeslachterijen394.
1Inleiding394.
2Socialekenmerkenenrepresentativiteitvandesteekproef394.
3Houdingtenaanzienvanmaatregelenindepluimveeslachterij404.
3.
1Houdingtenaanzienvandecontaminatiemetmelkzuur404.
3.
2Houdingtenaanzienvanhetverwijderenvanmestuitendeldarm404.
3.
3Houdingtenaanzienvanhetaanvriezenvankarkassen404.
3.
4Houdingtenaanzienvanhetbehandelenmetelektronenstraling414.
3.
5Houdingtenaanzienvanhetinvriezen414.
3.
6Houdingtenaanzienvankanalisatie414.
4Verklaringlagematevanacceptatie414.
5Houdingtenaanzienvanmaatregelenbijanderen425.
Acceptatiedoorpluimveehouders435.
1Inleiding435.
2Socialekenmerkenenrepresentativiteitvandesteekproef435.
3Houdingtenaanzienvanmaatregelenophetpluimveebedrijf445.
3.
1Houdingtenaanzienvanhetverbeterenvandehygine445.
3.
2Houdingtenaanzienvanhettoepassenvanfaagtherapie465.
3.
3Houdingtenaanzienvanhetstoppenmetuitladen475.
4Houdingtenaanzienvanmaatregelenbijanderen495.
4.
1Verantwoordelijkheidsverdeling495.
4.
2Vertrouwen495.
5Achtergrondvariabelen495.
5.
1Geschatteeffectiviteitvanmaatregelen505.
5.
2Gevoelderechtvaardigheidvanmaatregelen505.
6Dematevanacceptatievandemaatregeleninrelatietotkenmerkenvanderespondenten516.
Conclusies536.
1Inleiding536.
2Dematevanacceptatiebijconsumenten536.
2.
1Maatregelenbijconsumentthuis536.
2.
2Maatregelenindeketen546.
3Dematevanacceptatiebijpluimveehouders556.
3.
1Maatregelenophetpluimveebedrijf556.
3.
2Maatregelenindepluimveeslachterijenbijdeconsumentthuis566.
4Dematevanacceptatiebijpluimveeslachterijen566.
5Representativiteitvandesteekproef576Blz.
Literatuur59Bijlagen1Begeleidendebriefaanconsumenten612Vragenlijstconsumenten623Begeleidendebriefaanpluimveeslachterijen684Vragenlijstpluimveeslachterijen695Begeleidendebriefaanpluimveehouders826Vragenlijstpluimveehouders8378WoordvoorafHetCARMA-projectisuitgevoerdindeperiode2001-2004dooreensamenwerkingsver-bandtussenRIVM,WageningenUR(AnimalSciencesGroupenhetLEI),VWAenRIKILT.
DedoelstellingvanhetCARMA-projectisdeNederlandseoverheidteadviserenoverdeeffectiviteitendoelmatigheidvanmaatregelengerichtophetterugdringenvandebesmettingvanCampylobacterviakippenvlees.
Maatschappelijkeacceptatievanmaatre-gelenisvanbelangbijdebesluitvormingenuitvoeringdoordeNederlandseoverheidmetbetrekkingtothetterugdringenvandebesmettingvanCampylobacterviakippenvlees.
DaartoeisonderzochtwatmomenteelhetdraagvlakindesamenlevingisvoormaatregelendiekunnenwordengenomenomdeblootstellingaanCampylobactertereduceren.
Diton-derzoekisuitgevoerddoorMarc-JeroenBogaardt(LEI)enHubertSengers(LEI),daarbijbijgestaandoorKrijnPoppe(LEI)enArieHavelaar(RIVM),projectleidervanhetCARMA-project.
Namensdeonderzoekerswilikdevolgendepersonenbedankenvoorhunmedewer-kingaanhetonderzoek:GerardKramerenAnnemiekvanderLaan(beidenvandeConsumentenbond)voormeedenkenbijdeopzetvanhetonderzoeknaardeacceptatievanmaatregelenbijconsumenten;MarijeHulsinga(Schuttelaar&Partners)enWillemRoeter-dink(LNV)voordeafstemmingmetdeactiviteitenvanhetLNV-Consumentenplatform;ArnoutFischer(WU),VolkertBeekman(LEI)enHansDagevos(LEI)voorhunbijdrageaanhetopstellenvandedefinitievevragenlijsten;CeesVermeeren(Nepluvi)voorzijnbij-drageaandeopzetvanhetonderzoekonderpluimveeslachterijen,hetselecterenvandeslachterijen,hetverstrekkenvandenamenvanpersonenbijslachterijen;JaapObdam(PlukonPoultry)enFritsHermans(Astenhof)voorhetmeedenken,opstellenenbeoorde-lenvandeconcept-vragenaanpluimveeslachterijen;JanWolleswinkel(NOP),AntonButijn(NOP),EllydeKort(LTO)envooralGonjaHospes(LTO)voorhetmeedenkenenkritischbeoordelenvandeconceptvragenlijsten;IngeStoelhorst(PVE)voorhetversturenvandevragenlijstaanpluimveehoudersviadePVEwaarbijgebruikisgemaaktvanhunadressenbestandvanalleIKB-erkendepluimveehoudersinNederland.
Entenslottedeme-dewerkersvanLEI,hunfamilieenvriendendiedevragenlijsthebbeningevuldendoorgestuurdnaaranderen.
DevoorlopigeresultatenvanhetonderzoekzijnbekendgemaaktophetderdeCARMA-symposiumdatisgehoudenop25januari2005bijhetRIVMinBilthoven.
Debelangrijksteresultatenenaanbevelingenvanhetonderzoekzijnopgenomeninheteind-rapportvanhetCARMA-project'KostenenbatenvanCampylobacterbestrijdinginNederland',datinmei2005isverschenen.
Ditrapportzalkortnaverschijnenookbeschik-baarzijnopdewebsitevanhetCARMA-project:www.
rivm.
nl/carma.
Prof.
dr.
ir.
L.
C.
ZachariasseAlgemeenDirecteurLEIBV.
910SamenvattingIn2001ishetCARMA-projectgestartmetalsdoeldeNederlandseoverheidteadviserenoverdeeffectiviteitendoelmatigheidvanmogelijktenemenmaatregelengerichtophette-rugdringenvandebesmettingvanCampylobacterinkippenvleesinNederland.
BehalveinzichtindeeffectiviteitendoelmatigheidisookdemaatschappelijkeacceptatievandemaatregelenvanbelangvoordebesluitvormingdoordeNederlandseoverheidoverdeuit-eindelijktenemenmaatregelen.
DaartoeisindederdefasevanhetCARMA-projectdieliepvanapril2003totdecember2004,onderzochtwatmomenteelhetdraagvlakisbijvleeskuikenhouders,pluimveeslachterijenenconsumenteninNederlandvoorelfmaatrege-lendiekunnenwordengenomenwaardoordebesmettingvankippenvleesmetCampylobacterwordtverminderd.
Voordevleeskuikenhoudersgaathetomhetstoppenmethetuitladenvanvleeskuikens,hettoepassenvanfaagtherapieenhetverbeterenvandehygineophetbedrijf.
Voordepluimveeslachterijengaathetomzesmaatregelen,name-lijkhetmechanischverwijderenvandemestuitdecloacavanhetkarkas,decontaminatiemetmelkzuur,aanvriezenvandekarkassen,behandelingmetelektronenstraling,invriezenenkanalisatie.
Metbetrekkingtotconsumentengaathetomhetzelfhyginischbereidenvankip(maaltijden)indeeigenkeukenenhetthuisbewarenvanversgekochtekipfiletindevriezervoorenkeledagen.
Decentralevraaginhetonderzoekluidt:'Inwelkemateaccepterenvleeskuikenhouders,pluimveeslachterijenenconsumenteninNederlandelfmogelijktenemeninterventiemaatregelenwaarmeedebesmettingvanpluimveevleesmetCampylobacterkanwordenverminderd,enwelkefactorenzijnvaninvloedopdematevanacceptatievandiemaatregelendoorvleeskuiken-houders,pluimveeslachterijenenconsumentenalsdoelgroepvandemaatregelen'Voorhetverzamelenvangegevensoverdehoudingvanvleeskuikenhouders,pluim-veeslachterijenenconsumenteniseenschriftelijkeenquêtegehouden.
DaarbijzijnallepluimveeslachterijeninNederlandbenaderdenonderpluimveehoudersenconsumenteninNederlandiseensteekproefgehouden.
Ondanksdatdesteekproefonderconsumentenzo-welmannenalsvrouwen,verschillendeleeftijdscategorien,opleidingsniveausenhuishoudensmetenzonderjongekinderenbevat,isdesteekproefnietgeheelrepresenta-tiefvoordeNederlandsebevolking.
Deleeftijdscategorievan65jaarenouderenconsumentenmetalleenbasisschoolalshoogstvoltooideopleidingzijnsterkonderverte-genwoordigdindesteekproefonderconsumenteninNederland.
Enindesteekproefonderpluimveehouderszijndeleeftijdscategorienjongerdan40jaarentussende40en55jaar,hoogopgeleidenengrotepluimveehouderijen(metmeerdan75.
000vleeskuikens)inenigemateoververtegenwoordigd.
Verderisdiesteekproefenigszinsondervertegenwoordigdmetpluimveehoudersvan55jaarenouder,laagopgeleiderespondentenenkleinepluim-veebedrijven.
DeingevuldevragenlijstenvanconsumentenenpluimveehouderszijnverwerktengeanalyseerdmetSPSS.
Vande15pluimveeslachterijeninNederlandhebben5slachterij(locaties)deenquêtebeantwoord.
Geziendataantalendeafwezigheidvanklei-11nepluimveeslachterijen(aanvoervanminderdan20.
000tonvleeskuikensperjaar)indesteekproef,isgeenstatistischeanalysemetSPSSverricht.
ConsumenteninNederlandvindendatallebetrokkenpartijenverantwoordelijkzijnvoorhetnemenvanmaatregelenmaarvooraldepluimveehoudersendeslachterijen.
Ge-middeldgenomenisdehoudingvanconsumententenopzichtevanhetzelfhyginischbreidenvankipindeeigenkeukenthuispositieftotzeerpositief.
Verderisdehoudingtenopzichtevanhetthuisinvriezenvanversaangekochtekipgemiddeldgenomenpositief.
Demaatregelwordtdoor78,5%vanderespondenten(zeermeeeens+meeeens)geaccep-teerd.
Extrahyginemaatregelenophetpluimveebedrijfwordtdoorongeveer82%vanderespondentengeaccepteerd.
Circa50%vandeconsumentenheefteennegatievehoudingtenopzichtevanfaagtherapie.
Opmerkelijkisdatbijnaeenkwartvanderespondenten(23,4%)heeftaangegeven'hetnietteweten'bijdezemaatregel.
Ruim60%vanderespon-dentenaccepteerthetmechanischverwijderenvanmestuitdeendeldarmvangedodekippenindeslachterij.
Ookhieriseenaanzienlijkdeelvanderespondenten(24,9%)die'weetniet'heeftingevuld.
Bijdecontaminatiemetmelkzuurisdeomvangvanderespon-dentenmet'weetniet'groot.
Bijnadehelftvanderespondentenzegthetnietteweten.
Maar29%vanderespondentenzegtheteenstotzeereenstezijnmethetideedezemaat-regelintevoeren.
Hetkortaanvriezenvankarkassenindeslachterijwordtdoorongeveer46,4%vanderespondentengeaccepteerd.
Ruimeenkwartzegthetnietteweten.
Kippro-ductennahetslachtenenuitsnijdenbehandelenmetioniserendestralingwordtdoorongeveer40%vanderespondentengeaccepteerd.
Welzegtbijna30%vanderespondentenhetnietteweten.
Enongeveer43,8%vanderespondentenheefteenpositievehoudingtenopzichtevaninvriezen.
Welzegtongeveeréénopdevijfrespondentenhetnietteweten.
Pluimveehouderszijnvanmeningdatiedereschakelindeketenverantwoordelijkis,datiedereschakelmaatregelenmoetnemen.
Maardaarbijhebbenpluimveehoudersweinigvertrouwenindedetailhandelenconsumenten.
Gemiddeldgenomenschattenpluimvee-houdersdeeffectiviteitvanextrahyginemaatregelen,hetstoppenmetuitladenenfaagtherapielaagin.
Gemiddeldgenomengevenpluimveehoudersaandatextrahygine-maatregelenweleenbeetjehelpenomdebesmettingvankippenmetCampylobacterophetpluimveebedrijfteverminderen.
Hetisechternietmakkelijktebepaleninhoeverrede-zeuitspraaktemakenheeftmethuninschattingvandeeffectiviteitvanextrahyginemaatregelenbijpluimveehouders.
Daarnaasthebbenpluimveehoudersveleenver-schillendeideenoverwelkeextramaatregelentenopzichtevanbestaandemaatregelenkunnenwordengenomenomdehygineoppluimveebedrijvenverderteverbeteren.
Faag-therapiewordtdoorongeveerdehelftvanderespondentengeaccepteerdmaardoordeanderehelftniet.
Circa35%vanderespondentenheeft(nog)geenhoudingbepaald.
Ge-middeldgenomenisdehoudingtenopzichtevanhetstoppenmetuitladennegatief.
Maaréénvandevijfheefteenpositievehoudingtegendezemaatregel.
Inhetalgemeenkanwordengestelddatdevierpluimveeslachterijendiehebbengereageerdeennegatievehou-dinghebbentenopzichtevandezesmaatregelendiekunnenwordengenomenindeslachterijfase.
Ondanksdienegatievehoudingtenopzichtevanmogelijktenemenmaatre-gelenindeslachterijfase,gevendeslachterijenwelaanzichtochwelwatzorgentemakenoverdebesmettingvankippenvleesmetCampylobacter.
Datzoukunnenbetekenendatbijslachterijenwelenigepositievehoudingisvoorhetnemenvanmaatregeleninhetalge-12meenmaardandooranderen,endanvooraldoorpluimveehoudersennietdoordeslachte-rijen.
1314SummaryPublicacceptationofinterventionstocontrolCampylobacterinchickenmeatintheNetherlandsTheCARMAprojectbeganin2001,withtheobjectiveofadvisingtheDutchgovernmentontheeffectivenessandefficiencyofpossiblemeasuresaimedatreducingCampylobacterinfectioninchickenintheNetherlands.
Alongsideinsightintoeffectivenessandefficiency,socialacceptanceofthemeasuresisalsoanimportantaspectinthedecision-makingproc-essoftheDutchgovernmentregardingthemeasuresthatwillultimatelybeimplemented.
Forthisreason,thethirdphaseoftheCARMAproject(whichranfromApril2003toDe-cember2004)includedaninvestigationofthecurrentlevelsofsupportamongbroilerfarmers,poultryslaughterhousesandconsumersintheNetherlandswithregardtoelevenmeasuresthatcouldbeimplementedtoreduceCampylobacterinfectioninchicken.
Thebroilerfarmersarechieflyconcernedwiththemeasuresregardingceasingtheunloadingofbroilers,theapplicationofphagetherapyandtheimprovementofhygieneonthefarm.
Thepoultryslaughterhousesfocusonsixmeasures,namelythemechanisedremovaloffaecesfromthecloacaofthecarcass,decontaminationusinglacticacid,thepre-freezingofthecarcasses,treatmentwithelectronradiation,deep-freezingandcanalisation.
Forconsum-ers,theprinciplemeasuresarethehygienicpreparationofchickenandchicken-basedmealsintheirownkitchensandthestorageoffreshlyboughtchickenbreastsinthefreezerathomeforafewdays.
Thecentralquestioninthissurveywas:'Towhatextentdobroilerfarmers,poultryslaughterhousesandconsumersintheNetherlandsacceptelevenpossibleinterventionmeasuresbywhichtheinfectionofpoultrymeatwithCampylobactercouldbereduced,andwhichfactorsinfluencethelevelsofacceptanceofthosemeasuresbybroilerfarmers,poultryslaughterhousesandconsumersastargetgroupsofthosemeasures'Aquestionnairesurveywasheldforthepurposesofgatheringdataontheopinionsofbroilerfarmers,poultryslaughterhousesandconsumers.
AllpoultryslaughterhousesintheNetherlandswereapproachedandarandomsampleofpoultryfarmersandconsumersintheNetherlandsweresurveyed.
Despitethefactthattheconsumersampleincludedbothmenandwomen,differentagecategories,differenteducationallevelsandhouseholdswithandwithoutyoungchildren,thesamplewasnotfullyrepresentativeoftheDutchpopula-tion.
Theagecategoryof65yearsandolderandconsumerswhohadonlycompletedtheirprimaryschooleducationweregreatlyunderrepresentedintherandomsampleofconsum-ersintheNetherlands.
Moreover,inthesampleofpoultryfarmers,theagecategoriesofthoseagedunder40yearsandbetween40and50yearsofage,thosewithahighereduca-tionandlarge-scalepoultryfarms(withmorethan75,000broilers)areslightlyoverrepresented.
Inaddition,poultryfarmersagedover55yearsareslightlyunderrepre-sentedinthatsample,asarerespondentswithalowereducationalbackgroundandsmall-scalepoultryfarms.
Thequestionnairescompletedbyconsumersandpoultryfarmerswere15processedandanalysedusingSPSS.
OfthefifteenpoultryslaughterhousesintheNether-lands,fivecompletedthequestionnaire.
Inviewofthisnumberandtheabsenceofsmall-scalepoultryslaughterhousesinthesample(thosewithasupplyoflessthan20,000tonsofbroilersperyear),nostatisticalanalysiswasperformedusingSPSS.
ConsumersintheNetherlandsbelievethatallpartiesinvolvedareresponsiblefortakingmeasures,butparticularlypoultryfarmersandslaughterhouses.
Onaverage,theatti-tudeofconsumerstowardsthemeasureonthehygienicpreparationofchickenintheirownkitchensrangedfrompositivetoverypositive.
Furthermore,theattitudetowardsfreezingfreshlyboughtchickenathomeisonaveragepositive.
Themeasureisacceptedby78.
5%oftherespondents(stronglyagree+agree).
Extrahygienemeasuresatthepoultryfarmareacceptedbyapproximately82%oftherespondents.
Approximately50%oftheconsumershaveanegativeattitudetowardsphagetherapy.
Itisstrikingthatalmostaquarterofthere-spondents(23.
4%)answered'don'tknow'withregardtothismeasure.
Over60%oftherespondentsacceptthemechanisedremovedoffaecesfromtherectumofslaughteredchickensintheslaughterhouse.
Onthispoint,too,aconsiderableproportionoftherespon-dents(24.
9%)gavetheanswer'don'tknow.
'Withregardtodecontaminationusinglacticacid,alargeproportionoftherespondentsagainanswered'don'tknow'-almosthalfthere-spondents.
However,29%oftherespondentsansweredthattheyagreedorstronglyagreedwiththeideatointroducethismeasure.
Thebriefpre-freezingofcarcassesintheslaugh-terhouseisacceptabletoapproximately46.
4%oftherespondents.
Overaquarteranswered'don'tknow.
'Treatingchickenproductswithionisingradiationafterslaughterandremovalofthegibletsisacceptabletoapproximately40%oftherespondents.
Almost30%oftherespondentsanswered'don'tknow.
'Approximately43.
8%oftherespondentshaveaposi-tiveattitudetowardsfreezing,althoughapproximatelyoneinfiverespondentsanswered'don'tknow'tothisquestion.
Poultryfarmersareoftheopinionthateverylinkinthechainisresponsible,andthateverylinkmustimplementmeasures.
However,poultryfarmershavelittleconfidenceintheretailsectororinconsumers.
Onaverage,poultryfarmerscon-siderthepotentialeffectivenessoftheintroductionofextrahygienemeasures,theceasingoftheunloadingofbroilersandtheapplicationofphagetherapytobelow.
Onaverage,poultryfarmersindicatethatextrahygienemeasurescouldhelpalittleinreducingtherateofinfectionofchickenswithCampylobacteronpoultryfarms.
However,itisnoteasytodeterminetheextenttowhichthisviewisrelatedtotheirestimationoftheeffectivenessofextrahygienemeasuresimplementedbypoultryfarmers.
Poultryfarmersalsohavemanydifferentideasonwhichextrameasurescouldbeimplementedinrespectofexistingmeas-uresinordertofurtherimprovehygieneonpoultryfarms.
Phagetherapyisacceptedbyabouthalftherespondents,butnotbytheotherhalf.
Approximately35%oftherespon-dentshadnotyetformedanopinion.
Onaverage,theattitudetowardstheceasingoftheunloadingofbroilersisnegative.
However,oneinfivehasapositiveopinionofthismeas-ure.
Ingeneral,itcanbestatedthatthefourpoultryslaughterhousesthatrespondedtothesurveyhaveanegativeviewofthesixmeasuresthatcouldbeimplementedintheslaughterphase.
Despitethatnegativeattitudewithregardtopotentialmeasurestobeintroducedintheslaughterphase,theslaughterhousesindicatethattheyneverthelesshaveconcernsre-gardingtheinfectionofchickenwithCampylobacter.
Thiscouldmeanthatthereissomepositivefeelingtowardstheimplementationofmeasuresingeneralinslaughterhouses,as16longassuchmeasuresaretakenbyothers,particularlypoultryfarmers,andnotbytheslaughterhouses.
17181.
Inleiding1.
1AanleidingDedoelstellingvanhetCARMA-projectisdeNederlandseoverheidteadviserenoverdeeffectiviteitendoelmatigheidvanmaatregelengerichtophetterugdringenvancampylo-bacterioseindeNederlandsebevolking.
EenbelangrijkeroutewaarlangsdemensaanCampylobacterkanwordenblootgesteldinNederlandisvoedselendanmetnamekippen-vlees.
HetterugdringenvanbesmettingmetCampylobacterviakippenvleeskannietwordengerealiseerdzonderdemedewerkingvandebedrijvenindevleeskuikensectorendeconsumenten.
Dematevanhetsuccesvanmaatregelenhangtdusmedeafvanhetge-dragvandebedrijvenenconsumenten.
Datbetekentdaterdraagvlak(acceptatie,steun)bijdebedrijvenenconsumentenmoetzijnvoordemaatregelendieuiteindelijkdoorhenzul-lenmoetenwordenuitgevoerd.
MaatschappelijkeacceptatievanmaatregelenisdusvanbelangbijdebeleidsvormingdoordeNederlandseoverheidmetbetrekkingtothetterug-dringenvancampylobacterioseindeNederlandsebevolking.
IndeeerstefasevanhetCARMA-projectin2001iseenonderzoekverrichtnaardemeningvandeoverheidenver-schillendebelangenorganisaties(onderanderevanhetbedrijfslevenenconsumenten)overdebesmettingvankippenvleesmetCampylobacterenovermogelijkeoplossingen.
NadetweedefasevanhetCARMA-projectisdewensgeuitomeenenquêtetehoudenonderconsumentenenbedrijvenindevleeskuikensector/pluimveevleesketeninNederlandominzichttekrijgennaardematevanacceptatievanverschillendeinterventiemaatregelen.
DaartoeisindederdefasevanhetCARMA-projectdevolgendevraagonderzocht:watishetdraagvlakindesamenlevingvoormaatregelendiekunnenwordengenomenomdeblootstellingaanCampylobactertereduceren1.
2DoelstellingDedoelstellinginhetonderzoekishetleverenvaninzichtindebestaandehoudingvanvleeskuikenhouders,pluimveeslachtersenconsumenteninNederlandoverelfmaatregelendiekunnenwordengenomenwaardoordebesmettingvankippenvleesmetCampylobacter-bacterinwordtverminderdenwaardoorhetaantalmensendatjaarlijksinNederlandgen-fecteerdraaktmetCampylobacter-bacterinviakippenvleeswordtverminderd.
191.
3VraagstellingDeprobleemstellinginditonderzoekluidt:'InwelkemateaccepterendebedrijvenindepluimveevleessectorenconsumenteninNederlandelfmogelijktenemeninterventiemaatregelenwaarmeedebesmettingvankippenvleesmetCampylobacterkanwordenverminderd,enwelkefactorenzijnvaninvloedopdematevanacceptatievandieinterventiemaatregelendoordiebedrijvenenconsumentenalsdoelgroepvandemaatregelen'Hetonderzoekisgerichtophetbepalenvandehoudingvanzowelvleeskuikenhou-dersenpluimveeslachterijenalsconsumenteninNederlandtenaanzienvanelfinterventiemaatregelen.
Daarbijgaathetommaatregelendieheteigengedragrakenmaarookommaatregelendieprimairhetgedragvananderenraken.
Bijvleeskuikenhoudersgaathetomdevolgendedriemaatregelen:1.
hetstoppenmethetuitladenvanvleeskuikens;2.
hettoepassenvanfaagtherapie;3.
hetverbeterenvandehyginebijdevleeskuikenhouderijdoormiddelvandevolgen-demaatregelenvolgensdezogenaamde'hordenaanpak':-hetreinigen(inwekenmetzeep)gevolgddoorontsmetten;-hetvoorkomenvaninsleepnareinigingendesinfectie;-hetbestrijdenvanongedierte;-hetreinigenvanhetvoersysteem;-hetaanzurenvanhetvoerenhetdrinkwater;-hetgebruikenvanapartekledingengereedschapperstal;-hetgebruikenvanvoorportaleninallestallen;-hetadequaatonderhoudenvandesinfectiebakkenvoorlaarzen.
Tenaanzienvandepluimveeslachterijengaathetomdevolgendezesmaatregelen:4.
hettoepassenvanapparatuurwaarmeemestuitdecloacavanhetkarkaswordtver-wijderd;5.
hetbehandelenvandekarkassenmetbijvoorbeeldmelkzuurofwaterstofperoxide;6.
hetaanvriezenvandekarkassen;7.
dekipfiletsbehandelenmete-beam;8.
deverpaktekipfiletsinvriezengedurendetweewekenbij-20C;9.
kanalisatieincombinatiemeteenkiemreducerendebehandeling(melkzuurbehande-ling,hittebehandeling,aanvriezen,e-beam,invriezen)datwilzeggenallekoppelsvóóraanvoernaarhetslachthuistestenopCampylobacterwaarnahetvleesvandenegatiefbevondenkoppelsnietwordenbehandeldenhetvleesvandepositiefbe-vondenkoppelseenaanvullendekiemreducerendebehandelingkrijgt.
Metbetrekkingtotconsumentengaathetomdevolgendetweemaatregelen:10.
Hethyginisch(er)bereidenvankip;11.
Hetinvriezenvanversekipfiletsvoortenminste1dag.
201.
4OnderzoeksvragenDetweehoofdvragenindeprobleemstellingzijnuitgewerkttoteenaantalonderzoeksvra-gen:1.
Inwelkemateisersprakevaneenpositieveofneutralehoudingtenopzichtevandeinvoeringvanelkeinterventiemaatregel2.
Welkevoor-ennadelenverbindenbedrijvenenconsumentenaandemaatregelena.
Welkevoor-ennadelenwordenspontaangenoemdb.
Hoewaarschijnlijkachtmenbepaaldeuitvooronderzoekgeselecteerdegevol-genvandeinvoeringvaneenmaatregelc.
Hoewaardeertmendiegevolgend.
Welkevandegepresenteerdemogelijkegevolgenvindtmenhetmeestbelang-rijkInverbandmethetverklarenvandematevanacceptatievandemaatregelwordtookgekekennaareenaantalachtergrondvariabelen.
3.
Inwelkematehangtdehoudingtenopzichtevandemaatregelsamenmeteenaantalachterliggendeperceptiesa.
BesefvanhetprobleemvanCampylobacterb.
Verwachteeffectiviteitvandemaatregelc.
Degevoelderechtvaardigheidvandemaatregeld.
Deverwachteefficintievandemaatregelinvergelijkingtotanderemaatrege-lene.
Matewaarindedoelgroepvindtdatdeoverheidhunveleanderebeperkingenzalopleggenf.
Matewaarindedoelgroepvindtdatzetegelijkertijdmetverruimendemaatre-gelenwordengeconfronteerd4.
Inwelkematehangtdehoudingtenopzichtevandeinvoeringvandemaatregelsa-menmeteenaantalkenmerkenvanhetbedrijf/eenconsument:(a)financilehulpmiddelen,(b)tijd,(c)vaardighedenen(d)deskundigheden1.
5InterviewvragenHetisnietdoenlijkomeenvleeskuikenhouder,eenpluimveeslachterofeenconsumentoverelkvandeelfmaatregelentevragenwatnaarzijnofhaarmening,overwatvoor-ennadelenzijn,welkegevolgenwaarschijnlijksteenbelangrijkstezijn,watdemogelijkeef-fectiviteitzalzijnenzovoortDevragenlijstwordttelangwaardoordateenbelemmeringkanvormenvoordemedewerkingaandeenquête.
Daarnaastishettwijfelachtigofeenvraagaanconsumentenals'watvindtuvanhetonderdompelenvanhetkarkasvaneenkipinheetwaternahetslachtenwaardoorerbacterinalsCampylobacterafsterven,enwaar-omvindtudat'welwaardevolleinformatieoplevert.
Consumentenzullenopeenanderewijzemoetenwordenbenaderddandevleeskuikenhoudersenpluimveeslachterijen.
Maat-regelendiebetrekkinghebbenopvleeskuikenhoudersenpluimveeslachterijenzullen21mindergedetailleerd,meerinalgemenezinmoetenwordengepresenteerdaanconsumen-ten.
Inhetonderzoekwordtdevolgendeaanpakgehanteerd.
Elkedoelgroep(vleeskui-kenhouders,pluimveeslachterijenenconsumenten)wordtbenaderdvanuitdemaatregelendiehuneigengedragraken.
Bijvragennaarmogelijkeachtergrondvariabelenwordendemaatregelenbetrokkendieprimairhetgedragvandeanderetweedoelgroepenraken.
Zokanwordengevraagdnaardegeschatteeffectiviteitvandeeigenmaatregelinvergelijkingtotmaatregelendiedeanderedoelgroepenraken.
Datzelfdegebeurtbijvragenmetbetrek-kingtotrechtvaardigheid.
Voorbijvoorbeeldeenconsumentbetekentditdathijofzijeerstdetweemaatregelenkrijgtvoorgelegddietemakenheeftmetzijneigengedragnamelijkhetzelfhyginischbereidenvankipmaaltijdenthuisenhetthuisinvriezenvanversge-kochtekipfilets.
Daarnawordenbijvragennaareenaantalachtergrondvariabelendemaatregelenmeegenomendiebetrekkinghebbenopdeslachterijen(zoalshetmechanischverwijderenvanmestuitdeendeldarmvangedodekippen,decontaminerenmetmelkzuur,karkassenaanvriezen,kipfiletsbestralenmetgammastraling,diepvriezen)endevleeskui-kenhouders(verbeterenvandehygineenhettoepassenvanfaagtherapie).
1.
6MethodevanonderzoekInhetonderzoekiseensteekproefgehoudenonderpluimveehoudersenconsumenteninNederland.
Voorhetmetenvandehoudingvanvleeskuikenslachterijen,zijnallepluim-veeslachterijeninNederlandbenaderd.
Hetonderzoekbetreftéénmetingdieplaatsvondindecember2004.
Voorhetverzamelenvangegevensoverdehoudingisgebruikgemaaktvaneenschriftelijkeenquête(ziebijlagen).
Uitgangspuntvandeenquêteisdatzowelpluimveehoudersenpluimveeslachterijenalsconsumentenwordtgevraagdnaarhunhoudingtenopzichtevanalleelfmaatregelen.
Voorelkedoelgroepiseenapartevragenlijstopgesteld.
Quastructuurverschillendevra-genlijstniet.
Welisenigszinsrekeninggehoudenmetconsumentenaangezienweervanuitgaandatconsumentenminderinhoudelijkekennishebbenvandebetreffendemaatrege-lendanpluimveehoudersenpluimveeslachterijen.
Devragenlijstbevatnaastgeslotenvragenookenkeleopenvragen.
Detekstindeenquêteiszoveelmogelijkneutraalopge-steldendevragenzijnvooralindevormvanstellingengebracht.
DeconceptvragenlijstenzijnterbeoordelingvoorgelegdaanenkeleonderzoekersvanhetLEIenWageningenUni-versiteitenRIVM.
Debriefmetdevragenlijstvoordeslachterijenisgeadresseerdaandedirecteurvandepluimveeslachterij.
DenamenvandedirecteurenzijnverzameldmetdehulpvanNepluvi.
DeteruggestuurdeingevuldevragenlijstenzijnverwerktengeanalyseerdinSPSS.
VanwegedegeringeresponszijndeenquêtesvandepluimveeslachterijennietstatistischgeanalyseerdmetSPSS.
Devragenlijstenzijnanoniem.
221.
7IndelingvanhetrapportNaditinleidendehoofdstukisditrapportalsvolgtopgebouwd.
Inhoofdstuk2wordthettheoretischkadervoorhetonderzoekbehandelddatisgebaseerdophetmodelvooraccep-tatievanmaatregelenvanVanMeegeren(1997).
DekeuzevoorhetmodelvanVanMeegerenisdeelsgebaseerdopeenliteratuurverkenning.
Inhetonderzoekishetmodelinaangepastevormtoegepast.
Hoofdstuk3gaatoverderesultatenvanhetonderzoekonderconsumenteninNeder-landnaarhunhoudingtenaanzienvanmogelijktenemenmaatregelenwaarmeedebesmettingvankipmetCampylobacterkanwordenverminderd.
Degegevenszijnverza-meldmetbehulpvande'sneeuwbalsteekproef'.
Inhoofdstuk4wordtderesultatenvandeenquêteonderpluimveeslachterijeninNe-derlandbehandeld.
Uiteindelijkhebben5van15benaderdepluimveeslachterijendeenquêteingevuldenteruggestuurd.
Hoofdstuk5geeftderesultatenvanhetonderzoeknaardehuidigematevanaccepta-tieonderpluimveehoudersinNederlandweer.
Vanalleteruggestuurdevragenlijstenzijnintotaal224bruikbaarvoordeanalyse.
Inhoofdstuk6wordthetonderzoekafgeslotenmetdeconclusiesoverderesultatenvanhetonderzoek.
Daarinwordtdematevanacceptatiebijconsumenten,pluimveehou-dersenpluimveeslachterijentenopzichtevandeelfmaatregeleninafzonderlijkeparagravenbehandeld.
Verderwordtookantwoordgegevenopdematevanrepresentativi-teitvanhetonderzoek.
232.
Theoretischkader2.
1InleidingIndithoofdstukwordthettheoretischkaderinhetonderzoekbehandelddatisgebaseerdophetmodelvooracceptatievanmaatregelenvanVanMeegeren(1997).
Uiteenlitera-tuurverkenningnaareerdereonderzoekennaaracceptatievan(beleids)maatregelenbleekdatmodelhetmeestaantesluitenbijdeprobleemstellinginhetonderzoek.
2.
2LiteratuurverkenningTenbehoevevanhetontwerpenvanhetonderzoeknaardeacceptatievanmogelijktene-meninterventiemaatregelenindepluimveevleessectorinNederlanddiekunnenleidentoteenreductievanCampylobacterinpluimveevlees,iseersteenliteratuurverkenningver-richt.
Daarbijisgezochtnaarbestaandestudiesnaaracceptatie(ofdraagvlak)vanmaatregeleninhetalgemeeneninhetbijzonderophetterreinvanvoedselveiligheiddiebruikbaarzoudenzijnvoordeopzetenuitvoeringvanhetonderzoek.
Deverkenningwasgerichtopmaatschappelijkeacceptatie(acceptatiebijbedrijvenenconsumenten/burgers)ennietpolitiekofbestuurlijkdraagvlak.
VerderwasdeverkenninggerichtopstudiesvanNederlandsesituaties.
Deliteratuurverkenningheeftnietveelonderzoekenopgeleverdophetgebiedvanvoedselveiligheid.
Eindjarentachtigvandevorigeeeuwiseenonderzoekverrichtnaardeopvattingenofhoudingvanconsumententenaanzienvanvoedseldoorstra-ling(Cramwinckel,1988).
EensamenvattingvandatonderzoekisverscheneninFoodTechnology(1989).
Vanrecenteredatumzijndeonderzoekennaaropvattingenvanbur-gersinNederlandoverhetgenetischmodificerenvanvoedsel.
VerderbleekrecenteenonderzoektezijnverrichtnaardebereidheidbijconsumentenindeVerenigdeStatenomtebetalenvoorbestraaldrundvlees(Naygaetal.
,2004).
Opanderebeleidsterreinenzijnookstudiesnaaracceptatieverricht.
ZoisophetgebiedvanmilieubeleiddoorVanVeenenPeschar(1995)eenstudieverrichtnaardeaanvaardbaarheidenhaalbaarheidvanvijfener-giebesparendemaatregelen.
Diestudiewasvooralgerichtpolitiekenbestuurlijkdraagvlak:regering,TweedeKamer,ambtenaren,onderzoeksinstellingen,adviesorganenenpaarbe-langenorganisaties.
Deacceptatievandedoelgroepzoalsbedrijvenenconsumentenisnietonderzocht.
EenanderonderzoekophetgebiedvanhetmilieubeleidishetonderzoekvanVanMeegeren(1997)naardeacceptatievandeinvoeringvaneengemeentelijkehuisvuil-zakbijdedoelgroep.
DezestudieonderzochtdehoudingvanburgersindegemeenteBarendrecht.
OphetgebiedvannatuurisdoorAarts(1998)onderzoekverrichtnaardeac-ceptatievannatuurbeleidbijboerenalsonderdeelvaneenonderzoeknaarcommunicatietussenoverheidenboerenovernatuurennatuurbeleid.
Tijdensdeinterviewszijndriecon-cretemaatregelenvoorgelegdaanboeren.
VerderbleekookonderzoektezijnverrichtnaardeacceptatievaneenconvenantindeglastuinbouwinNederland.
Dezestudieonderzocht24deacceptatiebijglastuinders(Eshuis,VanMeegerenenLeeuwis,2000en2001).
Enophetgebiedvanverkeerisenkelejarengeledeneenoverzichtgepubliceerdvanbevindingenenmogelijkhedenvooronderzoeknaardraagvlakvoorverkeerveiligheidsmaatregelen(Goldenbeld,2002).
Maarenkelestudieszijngerichtopdematevanacceptatievanvoed-selveiligheidsbeleidof-maatregelen(hetdoorstralenvanvoedsel,hetgenetischmodificerenvanvoedsel).
BehalvehetonderzoekindeVerenigdeStatenhebbenallebo-venstaandestudiesbetrekkingopdeacceptatievanmaatregelendiealzijningevoerd(expostevaluatieonderzoek).
Verderzijngeenonderzoekenaangetroffendiezijngerichtophetbepalenvandeacceptatievanmaatregelenbijmeerdanééndoelgroeptegelijk.
2.
3TheoretischkaderVoorhettheoretischkaderinditonderzoekwordtgebruikgemaaktvandestudievanVanMeegeren(1997).
MetzijnmodelvooracceptatievanmaatregelenonderzochtVanMeege-renwatbetrokkenenvoorafvindenvaneenmaatregeleninhoeverrezepositiefofnegatiefstaantegenovereenmaatregel.
Hetmodelisnietgerichtophetnalevenvaneenmaatregelaangeziendemaatregelnietisingevoerd.
AcceptatievaneenconcreteinterventiemaatregelwordtdoorVanMeegerengedefinieerdalseenpositieveofneutralehoudingtenaanzienvandieinterventiemaatregel.
DituitgangspuntsluitaanbijdewensdieisgeuitdoorledenvanhetIndustrieforumvanhetCARMA-projectomhetonderzoekterichtenopdehou-dingvanbedrijvenenconsumenten.
DezewensiskenbaargemaakttijdensdederdebijeenkomstvanhetIndustrieforumop2april2004bijhetRIVMinBilthoven.
NamenshetIndustrieforumwarentoenaanwezigSusanneHorst(Nutreco),JaapObdam(PlukonPoultry),IngeStoelhorst(PVE)enCeesVermeeren(Nepluvi).
Eenneutralehoudingwordtdusnietopgevatalsgeenmeningovereenmaatregelmaaralseenhoudingdienietpositiefennietnegatiefis.
AangezienhetonderscheidtussenhoudingenopvattingvolgensVanMeegerenniethelderis,wordtinditonderzoekdaarookgeenonderscheidtussengemaakt.
VerderrichtVanMeegerenzichexplicietopdeacceptatievaneenmaatregelennietopanderecomponentenvanacceptatievanbeleidzoalsacceptatievanhetprobleemdefinitie,acceptatievanhetingrijpendoordeoverheid,acceptatievandehoofdlijnenvanbeleid,ac-ceptatievandenormenetczoalsisgedaaninhetonderzoekvanEshuis,VanMeegerenenLeeuwis(2000:17-21).
TerwijlhetonderzoekvanVanMeegerenisgerichtopdeaccepta-tievanéénmaatregel,namelijkeengemeentelijkehuisvuilzak,bijburgersnadatdemaatregelisingevoerd(dusexpostevaluatieonderzoek),richtditonderzoekzichophetmetenvandeacceptatievanmeerdanéénmaatregelbijzowelbedrijvenindepluimvee-vleessectoralsenconsumenten,voordatdemaatregelwordeningevoerd(dusexanteevaluerendonderzoek).
HetmodelvanVanMeegeren(zieonderstaandefiguur2.
1)gaatervanuitdateenoordeelovereenmaatregelopmeerderezakenkanzijngebaseerd.
Teneerstekaneenoor-deelzijngebaseerdopspecifiekekenmerkenvandemaatregel.
Eenpersoonbeoordeeltdemaatregelopzichzelflosvanwelkeinstantieerachterzitenlosvandegevolgdedemocra-tischeprocedures.
Depersoonmaaktdaneenafwegingvanvoor-ennadelenopindividueel,groeps-en/ofcollectiefniveaudiehijofzijaandemaatregelverbindt.
Dezeafwegingkanvarirenvantamelijkoppervlakkig(veelgevoelsmatigeoordelen)tottame-25lijkdiepgaand(beredeneerdeopinievormingdatwilzeggenvaneenoordeelopgrondvanargumenten).
Inhetgevalvaneenoppervlakkigeverwerkingvaninformatieoverdecon-cretemaatregelspelenperiferekenmerkenvandecommunicatiesituatieeengrotererolzoalsdegeloofwaardigheidvandebron,deaantrekkelijkheidvandebronenzovoortTentweedekaneenoordeelzijngebaseerdopdehoudingtenopzichtevandeoverheidinhetalgemeen.
IndepraktijkzalervolgensVanMeegerensprakezijnvanmengvormen:eenhoudingzaldeelstotstandkomenonderinvloedvandehoudingtenopzichtevanbetref-fendeoverheidinhetalgemeen,deelsonderinvloedvangevoelsmatigeassociatiesmetbetrekkingtotdespecifiekemaatregelendeelsonderinvloedvanhetverwerkenvanar-gumentenoverdemaatregel.
AchterliggendeperceptiesBeoordelingopgrondvanverwerkingvanargumen-tenovervoor-ennadelenvandemaatregelBeoordelingopgrondvangevoelsmatigeoordelenmetbetrekkingtotdemaat-regelBeoordelingopgrondvandehoudingtenopzichtevandeoverheidinhetal-gemeenHoudingtenop-zichtevaneenmaatregelAchterliggendeperceptiesFiguur2.
1ModelvooracceptatievaneenmaatregelBron:ontleendaanVanMeegeren,(1997:124).
Inditonderzoekwordtgeenonderscheidgemaakttussendebeoordelingopgrondvanargumentenenopgrondvangevoelsmatigeoordelenoverdemaatregelen.
Erisgeenliteratuurbekendophetgebiedvanvoedselveiligheiddieietszeggenoverinhoeverredemaatregelgevoelsmatigereactiesoproeptenhoebelangrijkdiereactieszijnvoordever-klaringvandehoudingvandebetrokkenentenopzichtevandemaatregel.
Verderwordtdekeuzevooreenmaatregelnietalleenbepaalddoordeoverheidmaarookinzekerematedoorhetbedrijfsleven.
DatbetekentdatookdehoudingvanbedrijventegenoverhunbelangenorganisatieszoalsdeNOP,NepluvienPVEvanbelangisaange-ziendezeorganisatiesregelmatigmetdeoverheidoverlegvoeren.
Datzoubetekenendatdehoudingtenopzichtevanbelangenorganisatiesookmoetwordenmeegenomeninhetonderzoek.
Aangezienditaspectzorgtvoorenigecomplexiteitinhetonderzoekwordtin26hetonderzoekdehoudingvandevleeskuikenhouders,pluimveeslachtersenconsumententegenoverdeoverheidnietonderzocht.
Hetonderzoekrichtzichdusopdehoudingdietotstandkomtonderinvloedvanhetverwerkenvanargumentenoverdemaatregel.
VolgensVanMeegeren(1997)zijnver-schillendefactorenmogelijkvaninvloedopperceptieenwaarderingvanverwachtevoor-ennadelenvaneenmaatregel.
Dezefactorenvormentezamendeachterliggendepercep-ties.
Metbetrekkingtotperceptieenwaarderingvanvoordelenlijkendevolgendefactorenvanbelang:-besefvandeernstvanhetprobleem.
Deperceptieenwaarderingvanvoor-ennade-lenvaneenmaatregelisafhankelijkvandematewaarinmendeernstvanhet(collectieve)probleemonderschrijft.
Probleembesefisdematewaarineenindividutotdeconclusiekomtdaterietsmoetgebeurenomdateranderseen(collectiefofal-gemeen)belangingevaarkomt.
Inditonderzoekgaathetomdegezondheidvanmensendieingevaarkankomen.
Andersgezegd,dematewaarinmeneendiscrepan-tie(kloof,afwijking)waarneemttussendehuidigesituatieenteverwachtenontwikkelingenenerzijdseneengewenstesituatieanderzijdsinrelatietotandere(collectieve)problemen;-verwachteeffectiviteitvandemaatregelinvergelijkingtotanderemogelijkemaatre-gelen.
Hetgaathierbijomdevraaginhoeverremendenktdatdemaatregelookzalleidentothetgewenstedoel.
Achtmeninvergelijkingtotanderemogelijkemaatre-gelendekansophetbereikenvanhetdoelklein,danzalmenookdevoordelenvandemaatregelgeringachten.
Deperceptieenwaarderingvanindividuelenadelenhangennietalleenafvandedaadwerkelijkenadelenmaarookvandecontextwaarindieofferstotuitingkomen.
Daar-bijlijkendevolgendefactorenvanbelang:-matewaarindedoelgroepoverhulpbronnenbeschikt.
Hetlijktaannemelijkerdatbe-drijvenmetgeringehulpbronneneentebrengenofferzwaarderlatenwegendanbedrijvenmetmeerhulpbronnen;-verwachteefficintievandemaatregelinvergelijkingtotanderemogelijkemaatre-gelen.
AlsdepluimveehoudersinNederlandvanmeningzijndatmetanderemaatregelendieminderkostenvoorhenzelfmeebrengen,(bijna)evenveelteberei-keniswatbetreftdebeleidsdoelstelling,danzaldezedoelgroephetgevoelhebbenonnodigopkostentewordengejaagd;-matewaarindedoelgroeptegelijkertijdmetanderebeperkingenofverruimingenwordtgeconfronteerd.
Beslissingenvandeoverheidwordendoorbedrijvennietge-soleerdgepercipieerdmaarwordendoordebedrijvenineenbrederecontextgeplaatst.
Bedrijvenbrengeneenbepaaldofferinverbandmetanderemaatrege-len/beperkingendiezeopdatmomentvanuiteen(andere)overheidervaren.
Datzalinvloedhebbenopdemanierwaaropzereagerenopdebetreffendemaatregel;-verwachtingenovertoekomstigebeperkingenofverruimingen(decontaminatievanverskippenvleeswordttoegestaan).
Dezefactorduidtopdematewaarindedoel-groepverwachtdathetvoorlopigbijditofferzalblijvenofdatditofferhetbeginisvanvelebeperkingendienoggaankomen;27-gevoelderechtvaardigheidvanhetgevraagde'offer'.
Erkunnendrieprincipesvanrechtvaardigheidwordenonderscheiden.
Heteersteprincipeisde'evenredigebij-drage':hetbijdragenaandeoplossingvanhetprobleemindematewaarinmenbijdraagtaanhetveroorzakenvanhetprobleem.
Hettweedeprincipeisde'gelijkebijdrage':iedereschakelindepluimveevleesketen(inclusiefconsumenten)draagtingelijkematebijaandeoplossing,opgeachtzijnbijdragenaandeoorzaken.
Hetderdeprincipeisdebijdragenaar'draagkracht':bedrijvenmetmeermiddelendragenmeerbijaandeoplossingvanhetmaatschappelijk(volksgezondheids-ofvoedselveilig-heids)probleemdanbedrijvenmetmindermiddelen.
Deperceptievanrechtvaardigheidkaneenbelangrijkerolspelenindewaarderingvanindividueleof-fers.
Eenkleinofferkrijgteenzwaargewichtalsmenhetgevoelheeftdathetonbillijkis.
Belangrijkvoordegevoelderechtvaardigheidvaneenmaatregellijktopdeeersteplaatstezijndatdedoelgroepbeseftdatzijvooreenbepaalddeelverant-woordelijkisvoorhetveroorzakenvanhetvoedselveiligheidsprobleem.
Ookvanbelanglijktdatdedoelgroepvertrouwenheeftindebijdragevananderedoelgroe-pen.
Anderegroependiemedeverantwoordelijkzijnvoorhetprobleemmoeten(volgenséénvandedrieprincipes)eensteentjebijdragen.
Andersvoeltdedoelgroepzichtotzondebokgemaakt.
283.
Acceptatiedoorconsumenten3.
1InleidingDithoofdstukbehandeltderesultatenvanhetonderzoekonderconsumenteninNederlandnaarhunhoudingtenaanzienvanmogelijktenemenmaatregelenwaarmeedebesmettingvankipmetCampylobacterkanwordenverminderd.
Doorgebrekaantijdenmiddelenvoorhetonderzoekisalsdataverzamelingsmethodegekozenvoorde'sneeuwbalsteek-proef'.
Diemethodewordtvaakgebruiktbijmoeilijkhedenmethetverkrijgenvanrespondenten.
Alsbeginvandesneeuwbalsteekproefheeftdeauteurvanditrapportinde-cember2004ongeveer80goedebekenden(collega's,familie,vrienden)persoonlijkviadee-mailbenaderdmethetdringendeverzoekdevragenlijstintevullen.
Tevenszijndiebe-kendengevraagddevragenlijstnaarvierpersoneninhunfamilie-ofkennissenkringtesturenmethetverzoekomdevragenlijstintevullenenterugtesturen.
Daarnaastzijnon-geveer100vragenlijstenhandmatiguitgedeeldaananderebekendenvandeauteur.
Opdiemanierwerdgestreefdwerdnaareensteekproefvan500consumenten.
Uitgangspuntwasdatalsaldiemensenhetverzoekzoudenopvolgen,er500vragenlijsteningevuldenterug-gestuurdzoudenworden.
Eenvoordeelvandezemethodewasdatdebekendenoprelatiefeenvoudigeensnellewijzekondenwordenbenaderd.
Verderwerdveronderstelddatderesponsrelatiefhoogzouzijnvanwegedepersoonlijkebandmetdebetrokkenpersonen.
EenprobleemwasechterdathetbeginvandesneeuwbalnietwerdgevormddooreengroeppersonendieeenstriktaselectesteekproefvandeNederlandsepopulatiebenaderde,waardoorderesultatenmogelijkvertekendzijn.
Uiteindelijkzijnerintotaal233ingevuldevragenlijstenteruggestuurd.
Meteenpercentagevan47%kanwordengestelddatderes-ponshoogwas.
3.
2SocialekenmerkenenrepresentativiteitvandesteekproefVandeontvangenvragenlijstenis43%ingevulddooreenmanen57%isingevulddooreenvrouw.
InvergelijkingmetdecijfersvanhetCBSoverhetpercentagemannenenvrouwenvandeNederlandsebevolking,respectievelijk49,5en50,5%,zijnvrouwenietsmeervertegenwoordigdenmannenietsondervertegenwoordigdindesteekproef.
VolgenshetCBSzijnerruim7miljoenhuishoudensinNederlandin2004.
Daarvanzijnruim2,5miljoengezinnenmetthuiswonendekinderen.
Bijéénopdedrievandiege-zinnenishetjongstekindjongerdanzesjaar.
Datzoudangaanomruim800.
000gezinnen.
Dusongeveer11%vanallehuishoudensinNederlandheefteenkinddatjongerisdanzesjaar.
Vande233ontvangenvragenlijstenhebbenachtrespondentendevraagoverkinderennietingevuld.
Vanderesterende225ingevuldevragenlijstenheeft21%aan-gegevenkinderenindeleeftijdvan0tot5jaartehebben.
Dathoudtindathuishoudensmetjongekinderenlichtoververtegenwoordigdzijnindesteekproef.
29Vande233ontvangenvragenlijstenhebbener13denaamvanhunwoonplaatsnietingevuld.
Vanderesterende220vragenlijstwoontbijna29%ineenplattelandsgemeenteen71%ineenstedelijkegemeente.
DezeverdelingwijktietsafvandecijfersvanhetCBSdatsteltdat38%vandetotalebevolkinginNederlandophetplattelandwoont.
Onderplat-telandwordtverstaanallenietstedelijkeenweinigstedelijkegemeenten(Beek,2000).
Quaverdelinginleeftijdscategorienwijktdesteekproefietsafvandeleeftijdsop-bouwvandehuidigeNederlandsepopulatie.
Inhetonderzoekzijnleeftijdscategorien18totenmet34jaaren35totenmet49jaarenigszinsoververtegenwoordigd(zietabel3.
1).
OokdesamenstellingquahuishoudgroottevandesteekproefwijktenigszinsafvandeNederlandsepopulatie.
Zozijneenpersoonshuishoudensondervertegenwoordigdenhuishoudensmetdrieofmeerpersonenoververtegenwoordigdinhetonderzoek(zietabel3.
1).
VerderwijkthetopleidingsniveauvandesteekproefafvandeNederlandsepopula-tie.
ZoheeftvolgenshetCBSin200223,4%vandeNederlandsebevolkingtussende15en64jaareendiplomaopHBO/WO-niveau.
Indesteekproefzijnrespondentendiehogerberoepsonderwijsenuniversiteithebbengevolgdduidelijkoververtegenwoordigd(zieta-bel3.
1).
Tabel3.
1Samenstellingvandeonderzoekspopulatienaarleeftijd,huishoudgrootteenopleiding(%)a)LeeftijdrespondentenHuishoudgrootteOpleiding(N=223)(N=225)(N=224)18totenmet34jaar36(26)1pers.
h.
h.
20(34)Basisschool135totenmet49jaar39(31)2-pers.
h.
h.
30(33)Middelbareschool1750totenmet64jaar20(24)3ofmeerpers.
h.
h.
50(33)Middelb.
beroepsond.
1965jaarenouder5(18)Hogerberoepsond.
/univ.
63Totaal100100100a)Tussenhaakjeshetpercentageop1januari2004inNederlandvolgenshetCBS.
3.
3HoudingtenaanzienvanmaatregelenbijconsumentthuisConsumentenzijnallereerstgevraagdnaarhunmeningovertweemogelijkhedenwaarmeezijzelfbesmettingmetCampylobacterviakipkunnenbestrijden,namelijkhyginischbe-reidenvankipmaaltijdenindeeigenkeukenthuisenversgekochtekipinvriezenvoorminimaalééndag.
3.
3.
1HoudingtenaanzienvanzelfhyginischbereidenvankipmaaltijdenVoorhetmetenvandehoudingvanconsumententenopzichtevanhethyginischbereidenvankipindeeigenkeukenwaardoordebesmettingmetCampylobacterwordtverminderd(vraag6vandeenquête),iseenschaalgeconstrueerdmetdehoogstescore1(zeermeeeens)endelaagstescore4(zeermeeoneens).
Degemiddeldescoreis1,6(standaarddevia-30tieis0,69).
Gemiddeldgenomenisdehoudingduspositieftotzeerpositief,endesprei-dingdaarbijisklein.
ZelfhyginischwerkenindeeigenkeukenombesmettingmetCampylobacterteverminderenwordtdoor92,4%vanderespondentengeaccepteerd(zietabel3.
2).
Tabel3.
2Frequentiehoudingtenopzichtevanhethyginischbereidenvankipindeeigenkeuken(%)1.
Zeermeeeens54,32.
Meeeens38,13.
Nietmeeeens5,84.
Zeermeeoneens1,8(N=223)Erkunneneenaantalverklaringenwordengegevenvoordehogematevanacceptatievanhetzelfhyginischbereiden.
Teneerstestellenwedatbesefvandeernstvanhetpro-bleemvanbelangisvoorhetaccepterenvanmaatregelen.
Dushoehogerhetbesef,hoegroterdeacceptatievoor(hetnemenvan)maatregelen.
Wekunnennietietszeggentussendematevanprobleembesefeneenspecifiekemaatregelmaarwelallemaatregeleninhetalgemeen.
Dematewaarinconsumentenhetbestaanvanhetprobleemonderkennenisge-metenmetdevraag(vraag4vandeenquête)'maaktuzichwelofgeenzorgenoverdebesmettingvankipmetCampylobacter'Daarbijiseenvierpuntsschaalgehanteerddielooptvanveelzorgentotgeenzorgen.
Uitdeanalyseblijktdatdegemiddeldescoreligtbij'weinigzorgen'.
Circa78,3%vanderespondentengeeftaanzichweinigtotgeenzorgentemakenoverdebesmettingvankipmetCampylobacter(zietabel3.
3).
Tabel3.
3Frequentieverdelingprobleembesef(%)1.
Veelzorgen3,52.
Zorgen18,13.
Weinigzorgen40,74.
Geenzorgen37,6(N=226)Tentweedekandematevanacceptatietemakenhebbenmetdeeffectiviteitdiemenverwachtvandezemogelijkheid(vraag9vandeenquête).
Opdevraagnaardematevaneffectiviteitdiemenverwachtvanhetzelfhyginischbereidenvankip,zegt15%vanderespondenten(N=233)niettewetenhoeeffectiefdezemogelijkheidisofvultnietsin(2,6%).
Vandeoverigerespondenten(N=192)denkteengrotemeerderheid(84,4%)datdemethodeeffectiefis(heelerg+grotendeelseffectief).
Dusdehogematevanacceptatievandezemethodeisdeelsteverklarenuitdehogeverwachteeffectiviteitvandemaatre-gel.
31Tenderdekandematevanacceptatiesamenhangenmetwieconsumentenverant-woordelijkachtenvoorhetoplossenvanhetprobleem.
DevraagisdaninhoeverremenzichzelfverantwoordelijkhoudtvoorhetnemenvanmaatregelenAllereerstwordtge-vraagdinwelkematemenhyginischbereidenvankipmomenteelzelfaltoepast.
Deveronderstellingisdatalsmenzegtdatalzelftedoen,datdanookdeacceptatiehoogis.
Uitdeenquêteblijktdat(N=224)bijna9opde10respondenten(92,9%)zegthyginischkiptebereiden(vraag12vandeenquête).
VervolgenszijnconsumentengevraagdwiemaatregelenmoetennemenomdebesmettingvankipmetCampylobacterteverminderen(vraag15vandeenquête).
Uitdeantwoordenkomtheteropneerdatderespondenten(N=219)meerderepartijentegelijkverantwoordelijkachten:pluimveehouders,slachterijenenvleesverwerkers,supermarkten,consumenten.
Iedereenisinenigemateverantwoorde-lijk.
Geenpartijspringtuitbovendeanderepartijen.
Enalsmendaneenrangordemoetaanbrengen(vraag16vandeenquête)gevenderespondentenaandatvooraldepluimvee-houdersendeslachterijenenverwerkersalseerstenverantwoordelijkzijnvoorhetnemenvanmaatregelen.
3.
3.
2HoudingtenaanzienvanhetzelfinvriezenvanversgekochtekipUitdeenquêtebleekdat80%vanderespondenten(N=229)zegtnieteerdertehebbenver-nomendatdoorversgekochtekipenkeledagenthuisindevriezertebewarenCampylobactersafsterven.
Vervolgensis,metdekennisdatinvriezenthuisduskanhelpenomdebacterinaftelatensterven,gevraagdwatmenvanhetideevindtdatmendatookgaatdoenomdebesmettingmetCampylobacterteverminderen.
Degemiddeldescoreopdehoudingsschaal(1-4)is2,0(meteenstandaarddeviatievan0,77).
Gemiddeldgenomenisdehoudingtenopzichtevanhetthuisinvriezenvanversaangekochtekippositief.
Demaatregelwordtdoor78,5%vanderespondenten(zeermeeeens,meeeens)geaccepteerd(tabel3.
4).
Tabel3.
4Frequentiehoudingtenopzichtevanhetzelfinvriezenvankip(%)1.
Zeermeeeens23,42.
Meeeens55,03.
Nietmeeeens16,74.
Zeermeeoneens4,8(N=209)Mogelijkeverklaringvoorhethogepercentagevanacceptatieisdematewaarinderespondenteninvriezenvankipaluitvoeren(vraag12vandeenquête).
Dematewaarinmenzelfthuisinvriezentoepastisgemetenmeteenvierpuntsschaalmetminimumwaarde1(nooit)enmaximumwaarde4(altijd).
Degemiddeldescorebedraagt2,3(standaardde-viatie1,11)(zietabel3.
5).
32Tabel3.
5Matewaarinconsumentenzelfthuisinvriezenvankiptoepassen(%)1.
Nooit30,72.
Soms25,63.
Vaak24,24.
Altijd19,5(N=215)Ongeveer30%vanderespondentenzegtdatzijnooitversaangekochtekipthuisin-vriest.
Duseengrotemeerderheid(70%)vertoonthetgedragalinmeerofminderemate.
Datverklaartwellichtdematewaarindezemaatregelwordtgeaccepteerd(78,5%).
3.
4Houdingtenaanzienvanmaatregelendooranderen3.
4.
1VerantwoordelijkheidsverdelingConsumentenzijnvanmeningdatnietéénpartijofschakelindeketenmaarmeerderepar-tijenmaatregelenmoetennemen.
Daarbijwordenallerleicombinatiesvanpartijenaangegeven.
Zovindtcirca32%vanderespondenten(N=219)datzowelpluimveehouders,slachterijenenverwerkers,supermarktenalsconsumenteniedermaatregelenmoetenne-men.
Enbijna30%vandeconsumentenisvanmeningdatalleendebedrijvenindeketen(pluimveehouders,slachterijen,verwerkersensupermarkten)maatregelenmoetennemen.
Vervolgensisgevraagdeenrangordeaantegeven.
Hetblijktdatbijna52%vanderespondentenvindtdatpluimveehoudersalseersteverantwoordelijkzijnvoorhetnemenvanmaatregelen.
Daarnaastgeeftongeveer28%aandatslachterijenenverwerkersalseer-steverantwoordelijkzijnvoorhetnemenvanmaatregelen(N=218).
Enopdevraagwiedanalstweedeverantwoordelijkisvoorhetnemenvanmaatre-gelen,geeft56%,14%en13%aanrespectievelijkslachterijen,supermarktenenconsumenten(N=216).
3.
4.
2VertrouwenTevensisgemeteninhoeverreconsumentenvertrouwenhebbenindepartijenwaarvanmenvindtdatdiemaatregelenmoetennemen.
Dematevanvertrouwendieconsumentenzeggentehebbeninzichzelf,depluimveehouders,deslachterijenendesupermarktenver-schiltnietveel.
Consumentenzeggenvertrouwentehebbeninzichzelf(56%heeftvoldoendetotvolledigvertrouwen),indeslachterijen(61%),indesupermarkten(63%)enindepluimveehouders(52%).
3.
4.
3ExtrahyginemaatregelenophetpluimveebedrijfExtrahyginemaatregelenophetpluimveebedrijfwordtdoorruim82%geaccepteerd(zeermeeeens+meeeens).
Verderheeft8,4%vanderespondenten'weetniet'ingevuld(zieta-bel3.
6).
33Tabel3.
6Frequentiehoudingtenopzichtevanextrahyginemaatregelenpluimveebedrijf(%)1.
Zeermeeeens30,72.
Meeeens51,63.
Nietmeeeens7,64.
Zeermeeoneens1,8Weetniet8,4(N=225)3.
4.
4FaagtherapieophetpluimveebedrijfCirca50%vandeconsumentenheefteennegatievehoudingtenopzichtevanfaagtherapie.
Bijnaeenkwartvanderespondenten(23,4%)heeftaangegeven'hetnietteweten'bijdezemaatregel.
BovenopdieN=218komtnogbij3,5%diedevraaggeheelniethebbenbeant-woord(blancoingevuld).
Ditbetekentdateenaanzienlijkdeelvanderespondentenhetnietweten.
Dekorteomschrijvingvandezemaatregel(bacterievirussentoevoegenaanhetdrinkwatervanbesmettekippen)zegtderespondentenwellichtnietveel(zietabel3.
7).
Tabel3.
7Frequentiehoudingtenopzichtevanfaagtherapiepluimveebedrijf(%)1.
Zeermeeeens5,42.
Meeeens21,53.
Nietmeeeens33,24.
Zeermeeoneens16,6Weetniet23,3(N=223)3.
4.
5MestverwijderenuitendeldarmenvankarkassenVanderespondenten59%accepteertdezemaatregel.
Ookhieriseenaanzienlijkdeelvanderespondenten(25,7%)die'weetniet'heeftingevuld.
Endaarkomtooknogbij4,7%vanalleteruggestuurdevragenlijstendienietsheeftingevuld(blanco)(zietabel3.
8).
34Tabel3.
8Frequentiehoudingtenopzichtevanhetmechanischverwijderenvanmestuitendeldarmenvankarkassenindeslachterij(%)1.
Zeermeeeens23,42.
Meeeens35,63.
Nietmeeeens10,44.
Zeermeeoneens5,0Weetniet25,7(N=222)3.
4.
6DecontaminatiemetmelkzuurBijdezemaatregelisdeomvangvanderespondentenmet'weetniet'zeergroot(zietabel3.
9).
Samenmetde4,7%vanderespondentendieniets(blanco)hebbeningevuld,betekentditdatdehelftvanderespondentenhetnietweet.
Ookhiergeldtdatdemaatregelnietuit-voerigisomschrevenentoegelichtindeenquêteomtekijkenofditvaninvloedisopdemeningsvormingenomteonderzoekenwatdereactievanconsumentenismeteenzeerminimalehoeveelheidinformatie.
IneenrecentonderzoektenbehoevevanhetLNV-Consumentenplatformoverdecontaminatievanpluimveevleeshebbenrespondentenoverelkedecontaminatiemethode(waarondermelkzuurbehandeling)eentoelichtinggekregen.
Daarnaishengevraagdinhoeverrezijmelkzuurbehandelingeenveiligemethodevinden.
Hetbleekdatmelkzuurbehandelingalsredelijkveiligwerdgezien.
Wellichtzouhetper-centagerespondentendathetnietweetlagerzijngeweestalsinonzeenquêtemeerinformatiewasgegevenoverdecontaminatiemetmelkzuur.
Tabel3.
9Frequentiehoudingtenopzichtevandecontaminatievankarkassenmetmelkzuurindeslach-terij(%)1.
Zeermeeeens6,82.
Meeeens21,63.
Nietmeeeens18,04.
Zeermeeoneens6,8Weetniet46,8(N=222)3.
4.
7AanvriezenHetkortaanvriezenvankarkassenindeslachterijwordtdoorongeveer47,3%vanderes-pondentengeaccepteerd.
Echtereenkwart(25,9%)zegthetnietteweten(zietabel3.
10).
35Tabel3.
10Frequentievandehoudingtenopzichtevanhetkortaanvriezenvankarkassenindeslachterij(%)1.
Zeermeeeens10,92.
Meeeens36,43.
Nietmeeeens23,64.
Zeermeeoneens3,2Weetniet25,9(N=220)3.
4.
8BehandelenmetioniserendestralingKipproductennahetslachtenenuitsnijdenbehandelenmetioniserendestralingwordtdoorongeveer40%vanderespondentengeaccepteerd.
Welzegtmeerdaneenkwart(28,3%)vanderespondentenhetnietteweten(zietabel3.
11).
Tabel3.
11Frequentiehoudingtenopzichtevanhetbehandelenmetioniserendestralingindeslachterij(%)1.
Zeermeeeens13,02.
Meeeens26,53.
Nietmeeeens19,34.
Zeermeeoneens13,0Weetniet28,3(N=223)3.
4.
9DiepvriezenGemiddeldgenomenisdehoudingvanderespondenten(N=179)tenopzichtevaninvrie-zenneutraal(gemiddeldeis2,4enstandaarddeviatieis0,88).
43,8%vanderespondentenheefteenpositievehoudingtenopzichtevaninvriezen.
Welzegtongeveer1opde5nietteweten(zietabel3.
12).
36Tabel3.
12Frequentiehoudingtenopzichtevankipproducten2wekeninbevrorentoestandopslaan(%)1.
Zeermeeeens12,12.
Meeeens31,73.
Nietmeeeens27,24.
Zeermeeoneens8,9Weetniet20,1(N=224)3.
4.
10RangordeVervolgensisindeenquêteonderzochtwelkedriemaatregelenconsumentenhetbelang-rijkstvinden.
Opdevraagwelkemaatregeldeconsumenthetbelangrijkstvindt,hebbenvande230genquêteerden154eenantwoordgegeven.
35procentzegtalsbelangrijkstemaatregelhetnemenextrahyginemaatregelenoppluimveebedrijf.
Derespondentenheb-benbijdevraaggeeninformatiegekregenoverkosteneneffectiviteitenanderemogelijke(ongewenste)neveneffecten.
27procentvindthethyginischbereidendoorconsumentzelfdebelangrijkstemaatregelen20%isvanmeningdathetbehandelenmetioniserendestra-lingdebelangrijkstemaatregelis.
Opdevraagwelkemaatregelmenheteennabelangrijkstevindt,hebben136eenantwoordingevuld.
zestienprocentisvanmeningdathetzelfhyginischbereidenvankipdoorconsumentthuisdeeennabelangrijkstemaatregelis.
En15,4%zegthetnemenvanextrahyginemaatregelenoppluimveebedrijfen14,7%vindtdathetinvriezennaslachtenenuitsnijdendeeennabelangrijkstemaatregel.
Watbetreftdetweenabelangrijkstemaatregelhebbenmaar118vande230respon-denteneenantwoordgegeven.
Wederomgeefteenmeerderheid(31%)hetzelfhyginischbereidenvankipdoorconsumentthuisaan.
achttienprocentzegthetthuisinvriezenvankipdoorconsumenten13%zegthetinvriezennaslachtenenuitsnijden.
3.
5Dematevanacceptatievandemaatregeleninrelatietotkenmerkenvanderes-pondentenIndeanalysevanderesultatenisonderzochtofdehoudingtenopzichtevandemaatrege-lensamenhangtmeteenaantalkenmerkenvandeconsumentzoalshetgeslachtendeleeftijdvanderespondent,endeomvangvanhethuishouden.
Deverwachtingisdatvrou-weninhuishoudensmetmeerdan2personen(enmetkleinekinderen)positieverstaantegenovermaatregelenomdatzijmeestalhetetenmaken,integenstellingtotbijvoorbeeldjongemannendieeeneenpersoonshuishoudenleiden.
Uitdeanalyseblijktdatgeenduide-lijkverschilistussendehoudingvanvrouwenmetkleinekinderenenmannenmetkleinekinderentenopzichtevandemaatregelenhyginemaatregelenoppluimveebedrijf,mestverwijderenuitdeendeldarmindeslachterij,kortaanvriezenvankarkassenindeslachterijeninvriezennaslachterijenverwerking.
Bijdegroepvrouwenmetkleinekinderenblijkt37-datmindervrouwenmetkleinekinderen(23%vanderespondenten)positiefstaantenopzichtevanfaagtherapiedanmannenmetkleinekinderen(51%);-datmindervrouwenmetkleinekinderen(38%vanderespondenten)positiefstaantenopzichtevanbehandelenmetmelkzuurdanmannenmetkleinekinderen(68%);-datmindervrouwenmetkleinekinderen(46%vanderespondenten)positiefstaantenopzichtevanbehandelenmetioniserendestralingdanmannenmetkleinekinde-ren(66%).
Eenroldiehierbijzoukunnenspelenisdatmanneninhetalgemeenpositieverstaantegenovertechniekentechnologischeoplossingendanvrouwenendatvrouweninhetal-gemeeneenandererisicoperceptiehebbendanmannen(Slovic,2000).
384.
Acceptatiedoorpluimveeslachterijen4.
1InleidingDithoofdstukbehandeltderesultatenvanhetonderzoeknaardehoudingvanpluimvee-slachterijeninNederlandtenaanzienvanmogelijktenemenmaatregelenwaarmeedebesmettingvankippenvleesmetCampylobacterkanwordenverminderd.
DeselectievandepluimveeslachterijenistotstandgekomeninoverlegmetdeheerCeesVermeeren,toenmaligesecretarisvandeNederlandsepluimveeverwerkendeindustrie(Nepluvi).
Voorhetformulerenvandevragenheeftoverlegplaatsgevondenviadetelefoonene-mailmetdeskundigenwerkzaambijtweepluimveeslachterijeninNederland.
Dedefini-tievevragenlijstisuiteindelijkverstuurdnaar15pluimveeslachterijeninNederland(zievooradressenlijstdebijlageinditrapport).
Nadesluitingsdatumvoorhetterugsturenvandeenquêtewasmaarééningevuldevragenlijstontvangen.
Deafzenderhadzijnnaambekendgemaaktopdievragenlijst.
Ver-volgenszijnalleoverige14slachterijengebeldengevraagdofzijdeenquêtehaddenontvangenenofzijdeenquêtenogwildeninvullenenterugsturen.
Sommigeslachterijengavenaandatzijnietvanplanwarendeenquêteintevullenomverschillenderedenen(geenvertrouwenmeerindeoverheid,tedruk,geenmedewerkingverlenenbuitenNepluviomenzovoort).
Tenslottezijnnogdrieingevuldeenquêtesontvangenwaarvanéénvragenlijstwasingevuldvoor/namenstweeslachterijen.
Datbetekentdatuiteindelijk5van15pluimvee-slachterijendeenquêtehebbeningevuldenteruggestuurd.
Datiseenresponspercentagevan33,3%.
Gezienhetabsoluutlageaantalwaarnemingen(4respondenten)isvaneensta-tistischeanalysemetbehulpvanSPSSafgezien.
Deinformatiedieisverkregenviadeenquêtesisechterkwalitatiefgeanalyseerd.
4.
2SocialekenmerkenenrepresentativiteitvandesteekproefVandeontvangenvragenlijstenzijntweeafkomstigvanslachterijenmeteenaanvoertus-sende20.
000en30.
000tonpervleeskuikensperjaar,éénmeteenaanvoertussende30.
000en50.
000tonperjaarenéénmeteenaanvoervanmeerdan50.
000tonvleeskui-kensperjaar.
Eénvandevijfrespondentenheefthelaasgeeninformatiegegevenoverzijnjaarlijkseaanvoer(tabel4.
1).
39Tabel4.
1Samenstellingvandesteekproefnaaromvangvanhetbedrijfa)Aanvoerinton/jaarAantalrespondentenAantalpluimveeslachterijen(N=4)(pluimveeslachterijen)inNederlandin200410.
000-20.
0000420.
000-30.
0002630.
000-50.
00014>50.
00014a)AantalpluimveeslachterijeninNederlandin2004volgensopgavePVE(2005).
Gezienhetlageaantalrespondenteninabsolutezinendeafwezigheidvanslachterij-enmeteenaanvoerminderdan20.
000tonperjaar,kandeenquêtenietalsrepresentatiefwordenbeschouwd.
4.
3HoudingtenaanzienvanmaatregelenindepluimveeslachterijPluimveeslachterijenzijnallereerstgevraagdnaarhunmeningovereenzestalmogelijkhe-denomdebesmettingindeslachterijterugtedringen:decontaminatiemetmelkzuur,mestverwijderenuitendeldarmvangedodekippen,aanvriezenvankarkassen,behandelenmetelektronenstraling,invriezenenkanalisatie.
Indevolgendeparagraaf4.
4wordendeopvat-tingenvandeslachterijenovermogelijktenemenmaatregelenbijpluimveehoudersenconsumentenbehandeld.
4.
3.
1HoudingtenaanzienvandecontaminatiemetmelkzuurGemiddeldgenomenisdehoudingvanderespondententegenoverdecontaminatiemetmelkzuurneutraaltotnegatief.
DeelskandenegatievehoudingwordenverklaarddoordatmendenktdatdemaatregelnauwelijkseffectiefisdatwilzeggennietzalleidentoteenbijdrageaandeoplossingvanhetprobleemnamelijkverminderingvandebesmettingvankippenvleesmetCampylobacter.
Dusnauwelijkseffectiviteitishetbelangrijkstetegenar-gument.
4.
3.
2HoudingtenaanzienvanhetverwijderenvanmestuitendeldarmGemiddeldgenomenisdehoudingvandevierrespondententegenoverdezemaatregelne-gatief.
Debelangrijksteargumentenertegenzijndatdevierrespondentenzeggendatzeextramensenmoeteninzettenendatdekostenzullentoenemen.
Tweerespondentenzeg-gendatdemaatregelnieteffectiefismetalsargumentdatdevolgendestappenindeslachterijdannietschonerzijnendaterwelsprakeisvanextrakruisbesmetting.
4.
3.
3HoudingtenaanzienvanhetaanvriezenvankarkassenGemiddeldgenomenisdehoudingvandevierrespondententegenoverdezemaatregelne-gatief.
Hetbelangrijksteargumenttegenhetaanvriezenisdatvolgensderespondentenhet40eindproductdannietmeerverkoopbaarisdoordatdekipdelenzijnbeschadigd.
Verderhebbenderespondentenverschillendeopvattingenoverdematevaneffectiviteit.
4.
3.
4HoudingtenaanzienvanhetbehandelenmetelektronenstralingGemiddeldgenomenisdehoudingvandevierrespondententegenoverdezemaatregelne-gatief.
MensteltnamelijkdatdemaatregeldeexportpositievanNederlandseslachterijeningevaarbrengtendatdemaatregelnietzalwordengeaccepteerddoordeconsumenteninNederland.
Volgenstweerespondentenisdemaatregelweleffectief.
4.
3.
5HoudingtenaanzienvanhetinvriezenGemiddeldgenomenisdehoudingvandevierrespondententegenoverdezemaatregelzeernegatief.
Hetbelangrijksteargumentdatwordtgegevenisdoorhetinvriezenhetkip-penvleesnietmeereenversproductis.
Daardoorkanhetnietmeerwordenafgezetendatzouheteindevandepluimveesector(pluimveehoudersenslachterijen)betekenenvolgensderespondenten.
Verderzijnerverschillendeopvattingenoverdeeffectiviteitvandemaatregel.
Volgenstweerespondentenisdemaatregelnauwelijkseffectief.
Maareenan-dererespondentdenktdatdemaatregelwelgrotendeelseffectiefisendevierdeweethetniet.
4.
3.
6HoudingtenaanzienvankanalisatieGemiddeldgenomenisdehoudingvandevierrespondententegenoverdezemaatregelne-gatief.
Hetbelangrijksteargumentdatwordtgegevenisdetoenamevandekostenvoordeslachterijdoorkanalisatie.
Deopvattingenoverdematevaneffectiviteitverschillenechter.
4.
4VerklaringlagematevanacceptatieEenmogelijkeverklaringvandezelagematevanacceptatievoormogelijktenemenmaat-regelendoordepluimveeslachterijenkanliggeninhetbesefvandeernstvanhetprobleemdoordeslachterijen.
Dematewaarindeslachterijenhetbestaanvanhetprobleemonder-kennen,isgemetenmetdevraag(vraag1vandeenquête)'inhoeverremaaktuzichzorgenoverdebesmettingvankipmetCampylobacter'.
Daarbijiseenvierpuntsschaalgehan-teerddielooptvanveelzorgentotgeenzorgen.
Gemiddeldgenomenzeggendeslachterijenzichwelwatzorgentemaken.
Datzoukunneninhoudendaterwelenigematevanacceptatieisvoorhetnemenvanmaatregeleninhetalgemeenongeachtdoorwie.
Maaruitdegegevenantwoordenishetnietduidelijkwaaromdepluimveeslachterijenzichgemiddeldgenomenwelwatzorgenmaken.
Eenandereverklaringkantemakenhebbenmetdeverwachteeffectiviteitvanveelmaatregelendiedoorderespondenteninhetalge-meenalslaagwordtbeoordeeld.
Tenslottezijnderespondentennoggevraagdnaarderedenendiepluimveeslachterijenweerhoudenomgenoemdemaatregelentegaanuitvoe-ren.
Diekunnenookeenverklaringzijnvoorhetontbrekenvandraagvlakbijdeslachterijenvoorallemaatregelen.
Devolgenderedenenwordengenoemd:i)dehogekos-41tendiedemaatregelenmetzichmeebrengen,ii)dekipproductenmoetverszijnanderskomtdeconcurrentiepositieingevaar,eniii)consumentenaccepteertdemaatregelenniet.
4.
5HoudingtenaanzienvanmaatregelenbijanderenAlswedepluimveeslachterijenvragennaarhunmeningovermogelijktenemenmaatrege-lendooranderen,danblijktuitdeenquêtedatallevierdepluimveeslachterijen'wijzennaar'depluimveehoudersalsdepartijdiezijalseersteverantwoordelijkachtenvoorhetnemenvanmaatregelenomdebesmettingvankippenvleesmetCampylobactertevermin-deren.
Dieopvattingkandeelsdenegatievehoudingverklarendiedeslachterijenhebbentenopzichtemogelijktenemenmaatregelenindepluimveeslachterijzelf.
GeconcludeerdkanwordendatpluimveeslachterijenzichwelwatzorgenmakenoverdebesmettingvankippenvleesmetCampylobacterendaardoorpositiefstaantegenoverhetideedatermaat-regelenmoetenwordengenomenmaarnietdoorhenmaardoordepluimveehouders.
425.
Acceptatiedoorpluimveehouders5.
1InleidingDithoofdstukbehandeltderesultatenvanhetonderzoeknaardehoudingvanpluimveebe-drijveninNederlandtenaanzienvanmogelijktenemenmaatregelenwaarmeedebesmettingvankipmetCampylobacterkanwordenverminderd.
VoorhetsturenvandeenquêtenaarpluimveebedrijveninNederlandisgebruikgemaaktvaneenadressenbestandvandeProductschappenvoorVee,VleesenEieren(PVE)inZoetermeer.
VolgensdePVEbestaatdatbestanduitdeadressenvanongeveer1.
040IKB-erkendepluimveebedrijveninNederland.
Uitreactiesopdeenquêteblijktdathetbestandisvervuild.
Sommigebedrijvenzijngestopt,vanfunctieveranderd(vanvleeskuikenbedrijfnaarlegbedrijf)ofzijngeenpluimveebedrijf.
Hoehoogdevervuilingsgraadis,isnietduidelijk.
Uiteindelijkzijntot1februari2005242enquêtesontvangen.
Opeenpopulatievancirca1.
040pluimveebedrij-venisdateenresponspercentagevan23,3%.
Vandieteruggestuurdevragenlijstenzijnintotaal224bruikbaarvoordeanalyse.
5.
2SocialekenmerkenenrepresentativiteitvandesteekproefVandeontvangenvragenlijstenis90%ingevulddooreenmanen10%ingevulddooreenvrouw.
Watbetreftdeverdelinginleeftijdscategorienwijktdesteekproefietsafvandeleeftijdsopbouwvandepopulatie.
Inhetonderzoekzijnleeftijdscategorienjongerdan40jaarentussende40en55jaarenigszinsoververtegenwoordigdenzijnbedrijfsleidersvan55jaarenouderondervertegenwoordigd.
Verderwijkthetopleidingsniveauvandesteek-proefafvandepopulatiepluimveebedrijveninNederland.
Pluimveehoudersmetlageopleidingenzijnondervertegenwoordigdenpluimveehoudersmeteenhogeopleidingzijnoververtegenwoordigd.
Quaverdelingindeomvangvandebedrijvenwijktdesteekproefenigszinsafvandesamenstellingvandepopulatie.
Zozijndekleinepluimveebedrijvenondervertegenwoordigdendemiddelgroteoververtegenwoordigdinhetonderzoek.
Geziendesamenstellingvanderespondentenkanwordengeconcludeerddatrelatiefmeerjongemensenhebbengereageerddanouderen,datmeerhoogopgeleidenhebbengereageerddanlaagopgeleidenendatmeergrotebedrijvendankleinerebedrijvenhebbengereageerdopdeenquête(zietabel5.
1).
43Tabel5.
1Samenstellingvandeonderzoekspopulatienaarleeftijd,opleidingenomvangpluimveebedrijf(%)LeeftijdrespondentenOpleidingOmvangpluimveebedrijf(N=214)a)(N=221)b)(N=214)c)75.
000Vk34,6(27,8)Totaal100100100Uitlegafkortingen:BS=Basisschool;MS=Middelbareschool;MBO=Middelbaarberoepsonderwijs;HBO/WO=Hogerberoepsonderwijsenuniversiteit;Vk=vleeskuikens.
a)TussenhaakjeshetpercentagepluimveebedrijveninNederlandin1999metdeleeftijdvandebedrijfslei-der;b)Tussenhaakjeshetpercentagevanhetaantalbedrijfsleidermeteenbepaaldeopleidingsniveauin1999;c)TussenhaakjeshetpercentagevanhetaantalbedrijvenmeteenbepaaldehoeveelheidvleeskuikensinNederlandin2003.
Bron:LEI.
5.
3HoudingtenaanzienvanmaatregelenophetpluimveebedrijfPluimveehouderszijnallereerstgevraagdnaarhunmeningovereendrietalmogelijkemaatregelenomdebesmettingophetpluimveebedrijfterugtedringen:(i)hetverbeterenvandehygine,(ii)hettoepassenvanfaagtherapieen(iii)hetstoppenmetuitladen.
Inpa-ragraaf5.
4wordendeopvattingenvanpluimveehoudersovermogelijktenemenmaatregelenbijslachterijenenconsumentenbehandeld.
5.
3.
1HoudingtenaanzienvanhetverbeterenvandehygineTenbehoevevanhetformulerenvandevragenzijngesprekkengevoerdmetenkeleverte-genwoordigersvandepluimveesectorinNederland.
Volgensdevertegenwoordigershoefdeeenvraagals'inhoeverremenheteensismethetnemenvanextrahyginemaatre-gelen'opgeenenkeleresponsterekenen.
Dathadvolgensdevertegenwoordigerstemakenmetdatnietduidelijkiswatextrahyginemaatregelenzijninrelatietotdehyginemaatre-gelendiemomenteel(moeten)wordenverrichtopdepluimveebedrijveninhetkadervanhetPlanvanAanpakSalmonellaenIKBKip.
Naoverlegmetdevertegenwoordigersisdaarombeslotenomdiegeslotenvraagteveranderenineenmeeropen,consulterendevraagoverhygineophetpluimveebedrijf.
Hetdoelwasinzichttekrijgeninmogelijkhe-denmetbetrekkingtophetverbeterenvandehygineophetpluimveebedrijf.
Intotaalzijnongeveer28verschillendemogelijkhedengenoemdwaarvansommigeinhoudelijkdichtbijelkaarliggen.
Hieronderwordteenoverzichtgegevenvandegenoemdemogelijkheden.
Tussenhaakjeswordtvermeldhoevaakdezeoverwegingisgenoemd.
Demeestgenoemdemogelijkhedenzijn:-nietiedereen(onbevoegden,bezoekers)bijdekippenlaten(5);-weerstandvandekipverhogen(3)inplaatsvanmeerreinigen;44-hethok14-21dagenleeglatenstaan(3)endanschoonmakenmetstoomcleaner(1);-ontsmettenmetformaline,zowelnatalsdroog,endaarnaschoonspuitenmetveelwater(3).
Overigedoorrespondentenindevragenlijstgenoemdemogelijkhedendieslechtséénoftweekeernaarvorenzijngebracht:-nadenenkierendichtenenmetselkalkeropdoen(2);-dezelfdehyginemaatregelenbijdebestrijdingvanSalmonella(2);-huidigehyginemaatregelengoedengestructureerduitvoeren(2);-campylobactervrijekuikensaanleverenopvleeskuikenbedrijf(2);-stallenmetveelwateronderhogedrukschoonmakenendaneengoedontsmettings-middeltoepassen(1);-alleenopbedrijvenwaaraanheteindevaneenrondeeenbesmettingvoorkomtdeoorzaakzoekenengerichteoplossingennemen,ennietregelsopleggenaanallebe-drijven(1);-alleenmaatregelennemenoppluimveebedrijfalsCampylobacterwordtontdekt,nietvooraf(1);-devloerenzogladmogelijkmaken,hetvoersysteemenwatersysteeminwendigrei-nigen(1);-stalgoedspoelenenschoonmaken,demestdirectafvoerenvanhetbedrijf.
NahetontsmettendestallengoedlatendrogenendannogeenkeerontsmettenmetRoloxid(1);-kippennietmeernaarbuiten(1);-destalnaiedererondereinigen(1);-goedeongediertebestrijding,goedeontsmetting,netjeswerkenbijinstrooienvandestallen,goedeontsmettingvanschoeisel,kledingwisselenbijdeingangvandestal,erfschoonhouden,ronddestalgoedeongediertebestrijding,schoonvoer(1);-schonelaarzenenloadervandelaadploeg,ontsmettenvancontainers,ontsmettenstallen(1);-schoonvoergebruiken(1);-adequateongediertebestrijdingenhetverbiedenvandiftar-systemen(datwilzeggengemeentenhanterengedifferentieerdetarievenomburgersfinancieelteprikkelenaf-valtevoorkomenenmeerafvaltescheiden)omdatburgersintoenemendematehungroente-,fruit-entuinafvaldumpeninhetbuitengebiedmetalsgevolgmuizen-enrattenplagen(1);-spoelwaterlozenophetriool(1);-melkzuurofmelkzuurhoudendegrondstoffen(bijvoorbeeldCCM,staatvoorCornCobMixeniseenmengselvanmaskorrelsendespil(binnenstevandekolf)datalsveevoerdient)voerenaankippen(1);-kathode-anodesysteemtoepassen(1);-duiventussenhetdakendeisolatievermijden(1);-weinigcontactmetanderedieren(1).
Voorhetmetenvandehoudingtenopzichtevanextrahyginemaatregelenisge-vraagd'Inhoeverremendenktdatextrahyginemaatregelenhelpendebesmettingvan45kippenmetCampylobacterophetpluimveebedrijfteverminderen'(vraag4vandeenquê-te).
Daarbijeenschaalisgeconstrueerdmetdehoogstescore1(helptheelerg)endelaagstescore4(helptgeheelniet).
Degemiddeldescoreopdehoudingsschaalis2,9(stan-daarddeviatie0,92).
GemiddeldgenomendenktmendusdatextrahyginemaatregeleneenbeetjehelpendebesmettingvankippenmetCampylobacterophetpluimveebedrijftever-minderen(zietabel5.
2).
Dezeuitkomstzegtwellichtmeeroverdematewaarinmendeeffectiviteitinschatdanoverdehouding.
Tabel5.
2Frequentiehoudingtenopzichtevanextrahyginemaatregelenophetpluimveebedrijf(%)a)1.
Helptheelerg6,62.
Helptredelijk25,43.
Helpteenbeetje35,54.
Helptgeheelniet32,5(N=197)a)Vande224vragenlijstenhebbener23dezevraagmet'weetniet'beantwoorden4hebbennietsingevuld.
5.
3.
2HoudingtenaanzienvanhettoepassenvanfaagtherapieDeacceptatievaneenmaatregelalsfaagtherapieisgedefinieerdmethetbegriphouding.
Faagtherapiewordtgeaccepteerdalsersprakeisvaneenpositieveofneutralehouding.
Voorhetmetenvandehoudingtenopzichtevandezemethode(vraag7vandeenquête)iseenschaalgeconstrueerdmetdehoogstescore1(zekerwel)endelaagstescore4(zekerniet).
Vanallerespondentenhebbeneruiteindelijk147eenwaarderinggegeven.
Echter72hebbenaangevenniettewetenofzefaagtherapiezoudengaangebruikenen5responden-tenhebbennietsingevuld.
Datbetekentdat34,4%(nog)geenhoudingheeftbepaald.
Degemiddeldescoreopdehoudingsschaalis2,6(standaardafwijkingis0,79).
Gemiddeldge-nomenisdehoudingtenopzichtevanfaagtherapiedusneutraaltotlichtnegatief.
Tabel5.
3Frequentiehoudingtenopzichtevanhettoepassenvanfaagtherapieophetpluimveebedrijf(%)1.
Zekerwel3,42.
Waarschijnlijkwel45,63.
Waarschijnlijkniet35,44.
Zekerniet15,6(N=147)Faagtherapiewordtdusdoorongeveer49%vanderespondentenwelgeaccepteerd(zekerwel+waarschijnlijkwel)maardoordeanderehelft(51%)nietgeaccepteerd.
465.
3.
3HoudingtenaanzienvanhetstoppenmetuitladenHetafvoerenvandevleeskuikensuitdestallennaardeslachterijkanovermeerderetijd-stippenwordenverspreid(bijvoorbeeldeerst1/3vanhetstalkoppelendaneenweeklaterderesterende2/3)zodatéénstalkoppeltotmeerdereslachtkoppelsleidt.
Ditnoemtmenuitladen.
VolgenssommigedeskundigenleidthetuitladenvaneenkoppelvleeskuikenstoteengroterekansopbesmettingvandeoverblijvendevleeskuikensmetCampylobacter.
PluimveehouderszijngevraagdnaarhunmeningoverhetideeomhetstoppenmetuitladenintevoerenterverminderingvandekansopbesmettingmetCampylobacterophetpluim-veebedrijf.
Dezemaatregelwordtgeaccepteerdalsersprakeisvaneenpositieveofneutralehouding.
Voorhetmetenvandehoudingtenopzichtevandezemaatregel(vraag11vandeenquête)iseenschaalgeconstrueerdmetdehoogstescore1(zeermeeeens)endelaagstescore4(zeermeeoneens).
Ongeveer10%vanallerespondenten(N=224)heeft'weetniet'ingevuldopdevraagwatzijvindenvanhetideeomstoppenmetuitladen.
Degemiddeldescoreopdehoudingsschaalis3,2(standaarddeviatie0,90).
Hetstoppenmetuitladenwordtdoorongeveer21%vanderespondentengeaccepteerd(zeermeeeens+meeeens).
Gemiddeldgenomenisdehoudingdusnegatief(zietabel5.
3).
Tabel5.
3Frequentievandehoudingtenopzichtevanhetinvoerenvanhetstoppenmetuitladenophetpluimveebedrijf(%)1.
Zeermeeeens5,92.
Meeeens15,33.
Nietmeeeens34,74.
Zeermeeoneens44,1(N=202)Inhetonderzoekisgetrachtdehoudingtenopzichtevanhetideevanhetstoppenmetuitladenteverklarenmetbehulpvaneenopenvraag(vraag12vandeenquête).
Dear-gumentenvoorhetwelofnieteenszijnmethetideevanhetinvoerenvanhetstoppenmetuitladenzijnhierondergerangschiktnaardematewaarinzezijngenoemd:Respondentenmeteennegatievehoudingtenopzichtevandemaatregel(dusnietmeeeensofzeermeeoneens)noemdendevolgendeoverwegingen:-pluimveebedrijfheeftaljarennegatieveuitslagmetbetrekkingtotSalmonellaenCampylobacter;-alsjestriktebedrijfshyginetoepasteniedererondedemestuitdeblindedarmcon-troleertdanhoefthetstoppenmetuitladenniet;-ikbenaltweejaargestoptmetuitladenentochsomsnogCampylobacter;-eris(nog)geenonderzoekdiebevestigtdatdezemaatregeleffectiefis,dathetwerkt;-laderskrijgenophetbedrijfschoneklerenenlaarzenaan.
Deklerenenlaarzenblij-vendaarnaophetbedrijfenwordengewassenenschoongemaaktvoordatzeweerwordengebruikt;-delaadploegkrijgtnahetdouchenschonebedrijfskledingenschoeiselaan;47-hetfinancilebedrijfsresultaatwordtslechter;-gevolgisdaterminderkilo'snaardeslachterijgaan,minderopbrengstpervierkantemeter;-alsbijhetuitladenmachinesenmensenmaarschoonengedesinfecteerdzijndanisdeinsleepminimaal;-bijhetuitladenwordtgeengebruikgemaaktvanextramensen;-alsermeervleeskuikensindestalzitten,danwordtdeziektedrukveelhoger;-bijhetuitladenoponsbedrijfkomenergeenmensenindestal;-campylobacterkomtnietnahetuitladenmaaraleerderophetpluimveebedrijfofopdeslachterij.
Respondentenmeteenpositievehoudingtenopzichtevandemaatregel(dusmeeeensofzeermeeeens)noemdendevolgendeoverwegingen(voordelen):-dankomenergeenofmindermensenmeerindestal;-rustindestalisbetertotheteinde;-bijhetuitladentreedtremmingindegroeivandevleeskuikensop;-dekansopinsleepvanCampylobacterbesmettingisdanminder;-danwordenerautomatischminderkippenopgezetwantoverhetalgemeenisdebe-zettingveeltehoog;daarmoetmeeropwordengecontroleerd;-welofnietuitladenbetekentfinancieelnietveelmaarhetnietmeeruitladenheeftwelveelvoordelen;-uitladengebeurtookuitdierenwelzijnsoverwegingen(warmweer);-uitladeniseengrootrisicovooralleziekten;-uitladengeeftrisicovoordevleeskuikensdieindestalachterblijven.
Ookisinhetonderzoekgeprobeerddehoudingtenopzichtevanhetstoppenmetuit-ladenteverklarenmetbehulpvandewaarderingdiemengafaaneenaantalvoorgelegdemogelijkegevolgenvanhetinvoerenvandezemaatregel(vraag13vandeenquête).
Daar-bijwerdendevolgendetweehypothesengetoetst:1.
eennegatievehoudingkanwordenverklaarddoordatrespondentvooralnadelen(datwilzeggenerwordenzekernietmindermensenziek,dekostennemenzekertoevoormijnbedrijf,deproductievanvleeskuikensinNederlandlooptdanzekerterug,hetwelzijnvandevleeskuikenswordtzekernietbevorderd,erontstaatzekernieteenlagerevoerconversie)vanhetstoppenmetuitladenaanwijzen;2.
enpositievehoudingkanwordenverklaarddoordatrespondentoverwegendvoorde-len(datwilzeggenerwordenzekerwelmindermensenziek,dekostennemenzekerniettoevoormijnbedrijf,deproductievanvleeskuikensinNederlandlooptdanze-kernietterug,hetwelzijnvandevleeskuikenswordtzekerbevorderd,erontstaatzekereenlagerevoerconversie)vandemaatregelaanwijzen.
485.
4Houdingtenaanzienvanmaatregelenbijanderen5.
4.
1VerantwoordelijkheidsverdelingPluimveehouderszijnvanmeningdatnietéénspecifiekepartijindeketen(inclusiefdeconsumenten)maardatmeerderepartijenmaatregelenmoetennemen.
Daarbijwordenal-lerleicombinatiesvanpartijenaangegeven.
Zovindtcirca11%vanderespondentendatzowelpluimveehoudersalsslachterijenenconsumenteniedermaatregelenmoetennemen.
Opvallendisdateenderdevanallerespondenten(33%)vindtdatvierpartijennamelijkpluimveehouders,slachterijen,consumentenénsupermarkten,iedermaatregelenmoetennemenomdebesmettingvankippenvleesmetCampylobactertevoorkomen.
Vervolgensisgevraagdeenrangordeaantegeven.
Hetblijktdatruim29%vanderespondentendanvindtdatpluimveehoudersalseersteverantwoordelijkzijnvoorhetne-menvanmaatregelen.
Daarnaastgevenookruim29enbijna21%aandatconsumentenrespectievelijkslachterijenalseersteverantwoordelijkzijnvoorhetnemenvanmaatrege-len(N=187).
Opdevraagwiealstweedeverantwoordelijkisvoorhetnemenvanmaatregelen,geven30,7%,24%,21,8%en15,1%devoorkeuraanrespectievelijkslachterijen,pluim-veehouders,consumentenensupermarkten(N=179).
Hieruitkanwordengeconcludeerddatpluimveehoudersvanmeningzijndatiedereschakelindeketenverantwoordelijkisendatiedereschakelmoetmaatregelennemen.
5.
4.
2VertrouwenTevensisgemeteninhoeverrepluimveehoudersvertrouwenhebbenindepartijenwaarvanmenvindtdatdiemaatregelenmoetennemen.
Dematevanvertrouwendiepluimveehou-derszeggentehebbeninzichzelf,deslachterijen,desupermarktenendeconsumentenverschiltduidelijk.
Pluimveehouderszeggenmeervertrouwentehebbeninzichzelf(86,3%heeftvoldoendetotvolledigvertrouwen)enindeslachterijen(81%)maarveelminderver-trouwenindesupermarkten(26,1%)enindeconsumenten(17,5%).
Deconclusieisdatpluimveehoudersveelvertrouwenhebbeninzichzelfenafnemer,maarweinigvertrouweninactorenverderopindeketen(detailhandelenconsumenten).
Datwordtduslastigalspluimveehouderswillendatsupermarktenenvooralconsumentenookhunverantwoordingmoetennemenduszelfookmaatregelennemen,maarnietveelvertrouweninhenhebben.
5.
5AchtergrondvariabelenIndezeparagraafkomenverschillendeachtergrondvariabelenaandeorde.
Vaniedereva-riabelewordtdefrequentieverdelingendecorrelatiemetdehoudingtenaanzienvandemogelijktenemenmaatregelengepresenteerd.
495.
5.
1GeschatteeffectiviteitvanmaatregelenVolgens66,8%vanderespondentenlosthetnemenvanextrahyginemaatregelenophetpluimveebedrijfnietsopaandebesmettingvanmensenmetCampylobacterdoorkippen-vlees(N=202).
Gemiddeldgenomenschatmendeeffectiviteitvanextrahyginemaatregelenlaagin.
OpdestellingdatfaagtherapienietsoplostaandebesmettingvanmensenmetCam-pylobacterdoorkippenvlees,geeft42%vanallerespondentengeenmening('weetniet'ofnietsingevuld).
Envandeoverigerespondenten(N=130)zegt56,2%(zeermeeeensenmeeeensmetdestelling)dathettoepassenvanfaagtherapieophetpluimveebedrijfnietsoplostaandebesmettingvanmensenmetCampylobacterdoorkip.
Menschatdusindatfaagtherapiegeenhogematevaneffectiviteitheeftopditmoment.
Kandeelstemakenhebbenmetonbekendheidmetdezemethodeendatdezemethodenogineenexperimente-lefasezitondanksdemogelijkematevaneffectiviteitervan.
Envolgens69%losthetstoppenvanuitladenophetpluimveebedrijfnietsopaandebesmettingvanmensenmetCampylobacterdoorkippenvlees(N=203).
Menheeftduseenlageinschattingvandeeffectiviteitvanhetstoppenmetuitladen.
Indeenquêteisdemeningvanpluimveehoudersgepeildoverdeeffectiviteitvandeeigenmaatregelen.
HebbenmaatregelendiedoorpluimveehoudersnutalserdaarnanoganderepartijenzijndiedemogelijkbereikteverbeteringophetpluimveebedrijftenietdoenHeefthetzinalsjedaarnanogzoafhankelijkvanallehandelingenvananderepar-tijenindeketenBijnatweeopdedriepluimveehouders(65,6%)zeggen(zeermeeeenstotmeeeens)dathetgeenzinheeftietstedoenophetpluimveebedrijf.
Verderzoudendrieopdevierpluimveehouders(75,7%)graagziendatslachterijenhetvleesdecontaminerenmetmelkzuuralserdaardoorgeenmaatregelenopdepluimveebedrijfhoeventewordengenomen.
Tevensdenkt82%vandepluimveehoudersdathetveeleffectieverisalscon-sumentenhetkippenvleesgoedhyginischbereideninplaatsvanhetnemenvanmaatregelenophetpluimveebedrijf.
Maaropmerkelijkisweldatmenechterweinigver-trouwenheeftindatconsumentenietsdoen.
5.
5.
2GevoelderechtvaardigheidvanmaatregelenIndeenquêteismetdriestellingengeprobeerdinzichttekrijgenindematewaarinpluim-veehoudersbeseffendatzevooreenbepaalddeelverantwoordelijkzijnvoorhetprobleemeninhoeverrepluimveehoudersvertrouwenhebbenindebijdragevananderepartijen.
Bijnadehelftvanallerespondenten(47,9%)zegtdatpluimveehoudersnietskunnendoenaanhetverminderenvanhetaantalmensendatwordtbesmetmetCampylobacterviakip-penvlees.
Deanderehelft(52,3%)ishetdaarnietmeeeens(N=190).
Verderheeft14,7%vanallerespondenten(N=224)geenantwoordgegevenopdezestelling.
Verdervindtbijnanegenvandetienrespondenten(85,6%)datdeoverheidzichvooralmoetrichtenopdeslachterijenenconsumentenennietopdepluimveehouders.
Eneengrotemeerderheid(78,4%vande176respondenten)vindtdatslachterijenenconsumentennietvoldoendehunbestdoenombijtedragenaanhetverminderenvanCampylobacterinkippenvlees.
Eengrootdeelvanderespondenten(21%vantotaal224respondenten)geeftechtergeenmeningdaarover.
Hieruitkanwordengeconcludeerddatpluimveehoudershetnietzo50rechtvaardigvindenalszij(weer)metallerleimaatregelenophunbedrijfwordengecon-fronteerd.
5.
6Dematevanacceptatievandemaatregeleninrelatietotkenmerkenvanderes-pondentenIndeanalysevanderesultatenisnagegaanofdehoudingtenopzichtevandemaatregelensamenhangtmeteenaantalkenmerkenvanhetpluimveebedrijf:deomvangvaneenpluimveebedrijf,deleeftijdvandebedrijfsleiderendehoogstgenotenopleidingvandebedrijfsleider.
Deverwachtingwasdatgroterepluimveebedrijvenpositieverzoudenzijnoverdemogelijketenemenmaatregelenophetpluimveebedrijfdankleinerepluimveebe-drijven.
Deanalyselaatziendatergeenduidelijkverschilisindehoudingtussenkleineengrotebedrijventenopzichtevanextrahyginemaatregelenenfaagtherapie.
Vaneensa-menhangtussengroottevanhetpluimveebedrijfenhoudingtenopzichtevanextrahyginemaatregelenenfaagtherapieisgeensprake.
Wellaatdeanalyseziendatgroterebedrijven(nogmeer)negatieverstaantenopzichtevanhetideevanhetstoppenmetuitla-dendankleinerepluimveebedrijven(zietabel5.
4).
Tabel5.
4Houdingtenopzichtevanextrahyginemaatregelen,faagtherapieenstoppenmetuitladennaargroottevanhetpluimveebedrijf(%)GrootteHoudingpluimveebedrijfnegatieftenopzichtevanhyginefaagtherapieuitladen75.
000stuks445489Verderwasdeveronderstellingdatouderebedrijfsleidersminderpositiefstaante-genovermaatregelenomdatzijdichterbijhunpensioenstaandanjongerebedrijfsleiders,nogmaareenpaarjaarhoeventewerken,nietzohappigzijnmetnogweermeermaatrege-len,nietzoveranderendgezindzijnendergelijkeDusdevraagisofleeftijdeensamenhangvertoontmetdehoudingtenopzichtevandemogelijktenemenmaatregelen.
Deanalyselaatziendatouderebedrijfsleidersietsminderpositiefstaantenopzichtevanextrahyginemaatregelenenfaagtherapie.
Daarentegenstaanjongerebedrijfsleidersmin-derpositieftegenoverhetstoppenmetuitladen(zietabel5.
5).
51Tabel5.
5Houdingtenopzichtevanextrahyginemaatregelen,faagtherapieenstoppenmetuitladennaarleeftijdvanbedrijfsleider(%)LeeftijdHoudingbedrijfsleidernegatieftenopzichtevanhyginefaagtherapieuitladenJongerdan40jaar30498540tot55jaar32487955jaarenouder436362Ookhethebbengenotenvaneenhogeopleidingvertoontenigesamenhangmetdehoudingtenopzichtevandemogelijktenemenmaatregelenophetpluimveebedrijf.
Uitdeanalyseblijktdathoogopgeleidebedrijfsleidersminderpositiefstaantenopzichtevanex-trahyginemaatregelenenhetstoppenmetuitladen.
Verderblijkenlaagopgeleidebedrijfsleidersveelnegatievertestaantenopzichtevanfaagtherapiedanhoogopgeleidebedrijfsleiders(middelbaarenhogerberoepsonderwijsenuniversiteit).
526.
Conclusies6.
1InleidingInditafsluitendehoofdstukwordtantwoordgegevenopdetweehoofdvragenvanheton-derzoek:inwelkemateissprakevanacceptatievanmogelijktenemenmaatregelendoorpluimveehouders,pluimveeslachterijenenconsumenteninNederland,enwelkefactorenverklarendematevanacceptatieVerderwordtderepresentativiteitvandesteekproefbe-sproken.
6.
2DematevanacceptatiebijconsumentenConsumentenachtenmeerderepartijentegelijkverantwoordelijkvoorhetnemenvanmaatregelen:pluimveehouders,slachterijenenvleesverwerkers,supermarkten,consumen-ten.
Consumentenzijnvanmeningdatiedereeninenigemateverantwoordelijkis.
Derespondentengevenaandatvooraldepluimveehoudersendeslachterijenenverwerkersalseerstenverantwoordelijkzijnvoorhetnemenvanmaatregelen.
Uitdereactieskaneenrangordewordenopgemaakt.
Hetblijktdat52%vanderespondentenvanmeningisdatpluimveehoudersalseersteverantwoordelijkzijnvoorhetnemenvanmaatregelen.
Endematevanvertrouwendieconsumentenzeggentehebbeninzichzelf,depluimveehouders,deslachterijenendesupermarktenverschiltnietecht.
6.
2.
1MaatregelenbijdeconsumentthuisGemiddeldgenomenisdehoudingtenopzichtevanhetzelfhyginischbreidenvankipindeeigenkeukenthuispositieftotzeerpositief.
Dehogematevanacceptatievandezeme-thodeisdeelsteverklarenuitdehogeverwachteeffectiviteitvandemaatregel.
Eengrotemeerderheidisnamelijkvanmeningdathetzelfhyginischbreidenvankipindeeigenkeukenthuiseffectiefis.
Enomdatveelrespondenten(ruim9opde10respondenten)zeg-gendatzeopeenhyginischewijzekipbereiden,isdeacceptatieookhoog.
Bijna80%vanderespondentengafaanniettewetendatzelfinvriezenvankipindevriezerthuisgedurendeeenofmeerdagenhelpthetaantalCampylobactersopkippenvleesteverminderen.
Verderisdehoudingtenopzichtevanhetthuisinvriezenvanversaange-kochtekipgemiddeldgenomenpositief.
Demaatregelwordtdoor78,5%vanderespondenten(zeermeeeens+meeeens)geaccepteerd.
Verklaringvoordezehogematewaarindezemaatregelwordtgeaccepteerdiswellichtdegrotemeerderheiddiezegtdatzijzelfinvriezenvankipthuisalinmeerofminderemateuitvoert.
Hetismakkelijkeenposi-tievehoudingtegenovereenmogelijkintevoerengedragsmaatregelalsmendatgedragalvertoont.
Alshethuidigegedraginkwalitatievezinenquafrequentienietzouaansluitenopeenaangekondigdegedragsmaatregelzoudehoudingvanconsumentenweleensmin-53derpositiefkunnenzijn.
Verderisopmerkelijkdatcirca78,3%vandeconsumentenaan-geeftzichweinigtotgeenzorgentemakenoverdebesmettingvankipmetCampylobacter.
6.
2.
2MaatregelenindeketenUitdeanalysevandeingevuldevragenlijstenblijkthetvolgende.
-Extrahyginemaatregelenophetpluimveebedrijfwordtdoorongeveer82%vanderespondentengeaccepteerd(zeermeeeens+meeeens).
-Circa50%vandeconsumentenheefteennegatievehoudingtenopzichtevanfaag-therapie.
Opmerkelijkisdatbijnaeenkwartvanderespondenten(23,4%)heeftaangegeven'hetnietteweten'bijdezemaatregel.
-Ruim60%vanderespondentenaccepteerthetmechanischverwijderenvanmestuitdeendeldarmvangedodekippenindeslachterij.
Ookhieriseenaanzienlijkdeelvanderespondenten(24,9%)die'weetniet'heeftingevuld.
-Bijdecontaminatiemetmelkzuurisdeomvangvanderespondentenmet'weetniet'zeergroot.
Samenmetde3,9%vanderespondentendieniets(blanco)hebbeninge-vuld,betekentdatbijnadehelftvanderespondentenhetnietweet.
Verderzegtongeveermaar29%vanderespondentenhet(zeer)eenstezijnmethetideedezemaatregelintevoeren.
-Hetkortaanvriezenvankarkassenindeslachterijwordtdoorongeveer46,4%vanderespondentengeaccepteerd.
Echtereenkwart(26,4%)zegthetnietteweten.
-Kipproductennahetslachtenenuitsnijdenbehandelenmetioniserendestralingwordtdoorongeveer40%vanderespondentengeaccepteerd.
Welzegtmeerdaneenkwart(28,6%)vanderespondentenhetnietteweten.
-Ongeveer43,8%vanderespondentenheefteenpositievehoudingtenopzichtevaninvriezen.
Welzegtongeveeréénopdevijfrespondentenhetnietteweten.
Tevensisonderzochtwelkedriemaatregelenconsumentenhetbelangrijkstvinden.
Indeenquêteisconsumentengeeninformatieverstrektoverkosteneneffectiviteitenmo-gelijke(ongewenste)neveneffecten(zievragenlijstindebijlagevanditrapport).
Opdevraagwatdebelangrijkstemaatregelis,hebben154vande230respondentenhetvolgendeantwoordgegeven:-éénopdedrie(35%)geeftaanextrahyginemaatregelenoppluimveebedrijfdebe-langrijkstemaatregeltevinden;-éénopdevier(27%)isvanmeningdathethyginischbereidenvankipdoorconsu-mentzelfdebelangrijkstemaatregelis;-enéénopdevijf(20%)vindthetbehandelenvankipmetioniserendestralingdebe-langrijkstemaatregel.
Opdevraagwatdeeennabelangrijkstemaatregelisdiezoumoetenwordengenomen,hebbenvande230respondentenermaar136eenantwoordgegeven:-16%isvanmeningdathetzelfhyginischbereidenvankipdoorconsumentthuisdeeennabelangrijkstemaatregelis;-15,4%geeftaanextrahyginemaatregelenoppluimveebedrijf;54-en14,7%zegthetinvriezenvankipnahetslachtenenuitsnijden.
Ookisnoggevraagdwatdetweenabelangrijkstemaatregelmoetzijn.
Opdezevraagheb-ben118vande230respondenteneenantwoordgegeven:-31%isvanmeningdathetzelfhyginischbereidenvankipdoorconsumentthuisdetweenabelangrijkstemaatregelis;-18%zegtdathetthuisinvriezenvankipdoorconsumentzelfdetweenabelangrijk-stemaatregelis;-en13%geeftaanhetinvriezenvankipnahetslachtenenuitsnijden.
6.
3Dematevanacceptatiebijpluimveehouders6.
3.
1MaatregelenophetpluimveebedrijfTenaanzienvandemaatregelendiemogelijkkunnenwordengenomenoppluimveebedrij-ven,hebbenpluimveehoudersdevolgendehouding:-gemiddeldgenomengevenpluimveehoudersaandatextrahyginemaatregelenweleenbeetjehelpenomdebesmettingvankippenmetCampylobacterophetpluim-veebedrijfteverminderen.
Hetisechternietmakkelijktebepaleninhoeverredezeuitspraaktemakenheeftmetdehoudingc.
q.
acceptatiedanwelmetinschattingvandeeffectiviteitvanextrahyginemaatregelenbijpluimveehouders;-naastdevraagofextrahyginemaatregelenwelofnietzoudenhelpen,zijnpluim-veehoudersgevraagdofzijideenhebbenenwillenvertellenoverwelkeextramaatregelentenopzichtevanbestaandemaatregelenkunnenwordengenomenomdehygineoppluimveebedrijvenverderteverbeteren,omdatmomenteeldaaronvol-doendekennisoverisbijdeledenvanhetCARMA-project.
Dehoeveelheidenaardvandereactieslaatziendatbijeendeelvanderespondentenallerleiideenenken-nisaanwezigisendatzijdiedusook(enwellichtookverderemedewerking)geven;-faagtherapiewordtdusdoorongeveerdehelft(48%)vanderespondentenwelgeac-cepteerd(zekerwel+waarschijnlijkwel)maardoordeanderehelft(52%)nietgeaccepteerd.
Vanallerespondentenhebbeneruiteindelijk136eenwaarderingge-geven.
69respondentenhebbenaangevenniettewetenofzefaagtherapiezoudengaangebruikenen4respondentenhebbenniksingevuld.
Datbetekentdatcirca35%(nog)geenhoudingheeftbepaald;-hetstoppenmetuitladenwordtdoorongeveer22%vanderespondentengeaccep-teerd(zeermeeeens+meeeens).
Gemiddeldgenomenisdehoudingdusnegatief.
Erisgeenduidelijkverschilaantegevenindehoudingtussenkleineengrotebedrij-ventenopzichtevanextrahyginemaatregelenenfaagtherapie.
Welstaangroterebedrijven(nogmeer)negatievertenopzichtevanhetideevanhetstoppenmetuitladendankleinerepluimveebedrijven.
Ouderebedrijfsleidersstaanietsminderpositieftenopzichtevanextrahyginemaatregelenenfaagtherapie.
Daarentegenstaanjongerebedrijfsleidersminderpositieftegenoverhetstoppenmetuitladen.
Enhoogopgeleidebedrijfsleidersstaanminderpositiefstaantenopzichtevanextrahyginemaatregelenenhetstoppenmetuitla-55den.
Verderblijkenlaagopgeleidebedrijfsleidersveelnegatievertestaantenopzichtevanfaagtherapiedanhoogopgeleidebedrijfsleiders.
6.
3.
2MaatregelenindepluimveeslachterijenbijdeconsumentthuisPluimveehouderszijnvanmeningdatiedereschakelindeketenverantwoordelijkis,datiedereschakelmaatregelenmoetnemen.
Dezeopvattingkomtovereenmetdievanconsu-menten.
Pluimveehoudershebbendaarbijveelvertrouwenindeeigensectorenindeslachterijenmaarweinigvertrouwenindepartijenverderopindeketen.
Hetwerktbelem-merendalspluimveehouderswillendatsupermarktenenvooralconsumentenookhunverantwoordingmoetennemenenduszelfookmaatregelennemen,maartegelijkertijdre-latiefmindervertrouwenhebbeninsupermarktenenconsumenten.
Gemiddeldgenomenschattenpluimveehoudersdeeffectiviteitvanextrahygine-maatregelen,hetstoppenmetuitladenenfaagtherapielaagin.
Dezeinschattinglijktvooraltezijngebaseerdophuneigenervaringenopgedanekennis.
Verderblijktdatdemeestepluimveehoudersnietsofweinigwetenoverfaagtherapie,datzichthansineenexperimen-telefasebevindt,eneffectenervan.
Verderonderzoekkanbijdragenaanhetvergrotenvanhetinzichtindeeffectiviteitvanmaatregelen.
Alsblijktdatdezemaatregelenuiteindelijkweinigeffectief(zullen)zijnmaarwelwordeningevoerd,dankandatnadeligwerkenvoorhetdraagvlakenwellichtookvoordenalevingervan.
Verderzijntweeopdedriepluimveehoudersvanmeningdatdeeffectiviteitvanmaatregeleninhetpluimveebedrijfverdwijntalsderestvandeschakelsindepluimvee-vleesketen(slachterijen,verwerkers,supermarktenenconsumenten)geenmaatregelenhoefttenemen.
Pluimveehouderswillengraagdatslachterijenmaatregelennemenmaarnoglieverdatconsumentenhetkippenvleesgoedhyginischbereidenindekeukenthuisondankshetrelatiefgezienweinigvertrouweninconsumenten.
Tochzegtbijnanegenvandetienrespondenten(87,2%)isvanmeningdatdeoverheidzichvooralmoetrichtenopdeslachterijenenconsumentenennietopdepluimveehoudersomdatvolgensderesponden-tenslachterijenenconsumentenmomenteelnogteweinigdoen.
Pluimveehoudersvindenhetnietrechtvaardigalszij(weermeer)maatregelenophunbedrijfmoetennemen.
6.
4DematevanacceptatiebijpluimveeslachterijenInhetalgemeenkanwordengestelddatdevierrespondenteneennegatievehoudingheb-bentenopzichtevaneenzestalmaatregelendiekunnenwordengenomenindeslachterijfase.
Dezenegatievehoudingkandeelswordenverklaarddoordatmenvanme-ningisdatsommigemaatregelenniettotnauwelijkseffectiefzijn(lageinschattingvandeeffectiviteitzorgtvoorlagematevanacceptatie),doordatsommigemaatregelenkostenverhogendzijn(weerhoudenslachterijenommaatregelenuittegaanvoeren)entenslottedatsommigemaatregelennadeligeeffectenhebbenvoordeafzetvandekipproducten.
Ondanksdienegatievehoudingtenopzichtevanmogelijktenemenmaatregelenindeslachterijfase,gevendeslachterijenwelaanzichtochwelwatzorgentemakenoverdebesmettingvankippenvleesmetCampylobacter.
Datzoukunnenbetekenendatslachterij-56enwelenigepositievehoudingisvoorhetnemenvanmaatregeleninhetalgemeenmaardandooranderen,endanvooraldoorpluimveehoudersennietdoordeslachterijen.
6.
5RepresentativiteitvandesteekproefOndanksdatdesteekproefonderconsumentenzowelmannenalsvrouwen,verschillendeleeftijdscategorien,opleidingsniveausenhuishoudensmetenzonderjongekinderenbe-vat,isdesteekproefnietgeheelrepresentatiefvoordeNederlandsebevolking.
Deleeftijdscategorievan65jaarenouderenconsumentenmetalleenbasisschoolalshoogstvoltooideopleidingzijnsterkondervertegenwoordigdindesteekproefonderconsumenteninNederland.
Vande15pluimveeslachterijeninNederlandhebben5slachterij(locaties)deenquêtebeantwoord.
Geziendataantalendeafwezigheidvankleinepluimveeslachterijen(aanvoervanminderdan20.
000tonvleeskuikensperjaar)indesteekproef,iseenkwalita-tieveanalyseverricht.
Enindesteekproefonderpluimveehouderszijndeleeftijdscategorienjongerdan40jaarentussende40en55jaar,hoogopgeleidenengrotepluimveehouderijen(metmeerdan75.
000vleeskuikens)inenigemateoververtegenwoor-digd.
Verderisdiesteekproefenigszinsondervertegenwoordigdmetpluimveehoudersvan55jaarenouder,laagopgeleiderespondentenenkleinepluimveebedrijven5758LiteratuurAarts,N.
(1998),Eenkwestievannatuur.
Eenstudienaardeaardenhetverloopvancommunicatieovernatuurennatuurbeleid.
Proefschrift,LandbouwuniversiteitWagenin-gen.
Beek,H.
vander,E.
BosenB.
vanderSluis,Hetplattelandopdekaart.
Sociaal-economischeverkenning.
LEI,DenHaag,2000.
Eshuis,J.
,P.
vanMeegerenenC.
Leeuwis,Monitoringvandeimplementatievanhetcon-venantGlastuinbouwenMilieu.
Deacceptatievanmilieubeleidonderglastuinders,Leerstoelgroepcommunicatieeninnovatiestudies,WageningenUniversiteit,Wageningen,2000.
Goldenbeld,Ch.
,Publiekdraagvlakvoorverkeersveiligheidenveiligheidsmaatregelen.
Overzichtvanbevindingenenmogelijkhedenvooronderzoek.
Rapport,StichtingWeten-schappelijkOnderzoekVerkeersveiligheid,Leidschendam,2002.
Huizingh,E.
,InleidingSPSS11voorWindows.
AcademicService,DenHaag,2002.
Meegeren,P.
van,Communicatieenmaatschappelijkeacceptatievanmilieubeleid.
Eenonderzoeknaardehoudingtenaanzienvande'dureafvalzak'inBarendrecht.
Proefschrift,LandbouwuniversiteitWageningen,1997.
Meegeren,P.
van,J.
EshuisenC.
Leeuwis,'Hetconvenantglastuinbouwenmilieu:deac-ceptatievanhetmilieubeleiddoordeachterban'.
In:Beleidswetenschap,2001/1,pp.
33-52.
Veen,H.
C.
J.
van,enJ.
L.
Peschar,Aanvaardbaarheidenpolitiekehaalbaarheidvanener-giebesparendemaatregelen:eenstudienaarweerstandenenbelangenvanorganisatiesendepolitiekebesluitvormingrondhetrealiserenvanenergiebesparendemaatregelen.
Aca-demischBoekenCentrum,DeLier,1995.
5960Bijlage1BegeleidendebriefaanconsumentenGeachteheer/mevrouw,HierbijontvangtueenaantalvragenoveruwmeningovermogelijkemaatregelenwaarmeedebesmettingvankipmetCampylobacterkanwordenverminderdzodaterjaarlijksmin-dermensenziekwordenvanhetetenvanbesmettekip.
Uontvangtdezeenquêteomdatdeoverheidgraagwilwetenhoedeacceptatievanmogelijktenemenmaatregelenondercon-sumenteninNederlandis.
DezeenquêteisonderdeelvanhetCARMA-project(afkortingvoorCampylobacterRiskManagementandAssessment)dattotdoelheeftdeoverheidteadviserenoverdeef-fectiviteitendoelmatigheidvanmaatregelengerichtophetterugdringenvanCampylobacterioseindeNederlandsebevolking.
OpdrachtgeversvanhetCARMA-projectzijndeMinisteriesvanLNVenvanVWS.
Hetprojectiseensamenwerkingsverbandtus-senRIVM,ID-Lelystad,LEI,RIKILTenVWA.
TegelijkertijdmetdezeenquêtewordenookpluimveehoudersenpluimveeslachterijeninNederlandgevraagdnaarhunmeningovermogelijkemaatregelen.
Uwgegevenswordennietgebruiktvoorcommerciledoeleinden.
Verderwordendeantwoordenanoniemverwerkt.
Deresultatenvandeenquêtezullenbeginvolgendjaarbe-kendwordengemaaktineenopenbaarrapport.
Hetinvullenvandevragenlijstduurtongeveer10minuten.
Graagzouikdeant-woordenopdevragenvóór15decembera.
s.
vanuwillenontvangen.
Deingevuldeenquêtekuntuterugsturennaarhetvolgendemailadres:marc-jeroen.
bogaardt@wur.
nl.
Mochtenernogvragenzijnbijhetinvullenvandeenquête,dankuntucontactopnemenmetMarc-JeroenBogaardt(tel.
070-3358257).
MeerinformatieoverhetCARMA-projectistevindenopdewebsite:www.
rivm.
nl/carma.
Veelsuccesmethetinvullenvandevragenlijstenalvasthartelijkbedanktvooruwmede-werking!
Metvriendelijkegroeten,Marc-JeroenBogaardt61Bijlage2VragenlijstvoorconsumentenVragenlijstCampylobacteriseenbacteriediekanvoorkomenindedarmenvankippen.
HetetenvankipdatisbesmetmetCampylobacterkanmaagdarmproblemenbijmensenveroorzaken,maarsomsookverlammingenofgewrichtsontstekingen.
Maatregelenomrisico'svoordegezondheidvanmenseninNederlandteverminderen,kunnenwordengenomenopdeboerderij,indeslachterijofindekeukenvanconsumenten.
Dezeenquêtegaatoverwatuvindtvanmogelijkemaatregelen.
Erzijngééngoedeoffouteantwoorden.
Hetgaatomuwmening.
1INLEIDINGVraag1HoevaakperweekeetukipMinderdan1keerperweek.
1keer.
2keer.
Meerdan2keer.
Ikeetgeenkip.
Vraag2KooptuzelfweleenskipJaNeeVraag3MaaktuweleenszelfkipklaarJaNeeVraag4GeefaanofuzichwelofgeenzorgenmaaktoverdebesmettingvankipmetCampylobacter.
VeelZorgenWeinigGeenWeetzorgenzorgenzorgenniet62Vraag5Kuntuineenpaarzinnenzeggenwaaromuzich(veel,weinigofgeen)zorgenmaaktoverdebe-smettingvankipmetCampylobacter(zievraag4)2HYGINEVraag6Deskundigenzeggendathethyginischbereidenvankipmaaltijdenindeeigenkeuken(bijvoor-beeldvoorafjehandengoedwassen,verpakkingvandekipmeteenweggooien,apartesnijplankenmesgebruikene.
d.
)eenverminderingvandebesmettingmetCampylobactertotgevolgheeft.
WatvindtuvanhetideehyginischbereidenvankipindeeigenkeukenuittevoerenZeerMeeNietmeeZeerWeetmeeeenseenseensmeeoneensnietVraag7Waarombentuhet(zeermee,mee,nietmeeofzeerniet)eensmethetideehyginischbereidenvankipindeeigenkeukenuittevoeren(zievraag6)Vraag8Hieronderstaaninwillekeurigevolgordeeenaantalmogelijkegevolgenvanhethyginischbereidenvankipmaaltijdenindeeigenkeuken.
Devraagiswelkevandezemogelijkegevolgenvooruhetbelangrijkstzijn.
Kiesdevoorutweebelangrijkstegevolgenvanhethyginischbereidenvankipmaaltijdenindeeigenkeuken.
Erwordenmindermenseninmijnhuishoudenziek.
Hethyginischbereidenvankipmaaltijdenkostgeenextrageld.
Dehandelingendiehorenbijhyginischbereidenvankipmaaltijdenindeeigenkeukenzor-gendatetenmakenlangerduurt.
Jemoetsteedsnadenkenoverwatjemoetdoenomopeenhyginischewijzekipmaaltijdentebereiden.
Andersnamelijk63Vraag9Hoeeffectiefdenktudathethyginischbereidenvankipmaaltijdenindeeigenkeukenismetbe-trekkingtothetvoorkomenvanbesmettingmetCampylobacterHeelergGrotendeelsNauwelijksNietWeetnieteffectiefeffectiefeffectiefeffectief3INVRIEZENVraag10Hetinvriezenvanversgekochtkipfiletdoordeconsumentthuisindevriezervoortenminste1dagwordtdoordeskundigengezienalseenanderemogelijkheidomdebesmettingmetCampylobacterteverminderen.
HeeftuhierweleensvangehoordNee,nieteerder.
Ja,weleensgehoord.
Vraag11NuuweetdatthuisinvriezenvankipdebesmettingvankipmetCampylobacterkanverminderen,watvindtuvanhetideedatconsumentendatgaandoenZeerMeeNietmeeZeerWeetmeeeenseenseensmeeoneensniet4GEDRAGVraag12InwelkematepastuzelfdemaatregelentoeNooitSomsVaakAltijdWeetnietHyginischbereidenvankipmaaltijdenThuisinvriezenvanversekipfiletsVraag13Alsunooitofsomsdebovenstaandetweemaatregelenneemt,watweerhoudtuomdiemaatrege-lenvakerofaltijdtenemenVraag14Alsuvaakofaltijddebovenstaandemaatregelenuitvoert,waaromdoetudatdan645MAATREGELENDOORANDERENDanvolgennueenaantalvragenwaarinuwmeningoververantwoordelijkheidvananderenwordtgevraagdVraag15WiemoetvolgensumaatregelennemenomdebesmettingvankipmetCampylobactertevermin-deren(Meerdereantwoordenzijnmogelijk)PluimveehoudersSlachterijenenverwerkersSupermarktenConsumentenAnders,namelijk………………WeetnietVraag16Alsueenrangordezoumoetenaanbrengen,wieisalseersteverantwoordelijkvoorhetnemenvanmaatregelenomdebesmettingvankipmetCampylobacterteverminderen1.
……………Enwiedaarna2.
……………Vraag17InwelkemateheeftuvertrouwendatdevolgendepartijenmaatregelenzullennemenwaarmeedebesmettingvankipmetCampylobactervermindertGeenWeinigVoldoendeVolledigWeetnietPluimveehoudersSlachterijenenverwerkersSupermarktenConsumentenAnders,namelijk……………Vraag18Deeffectiviteitvansommigemogelijkemaatregelenisminderdananderemaatregelen.
HetbestralenvankipfiletsmeteenbepaaldehoeveelheidelektronenstralingisdeenigemanierwaaropalleCampylobacterbacterinopkipproductenkunnenwordengedood.
Anderemaatregelendiepluimveehouders,slachterijenenconsumentenzelfkunnennemen,leidenalleentoteenver-minderingvanhetaantalCampylobacterbacterinopkipenniettoteenvolledigeafwezigheidvanCampylobacter.
WatvindtuvanhetideedevolgendemogelijkemaatregelenintevoerenZeerMeeNietZeermeeWeet65meeeenseensmeeeensoneensnietOphetpluimveebedrijfextrahyginemaatregelen(bijvoorbeeldhetgebruikvanapartekledingengereedschapperstalofhetextraschoonmaken,desinfecterenencontrolerenvandestallen).
Ophetpluimveebedrijfbacterievirussen(dienietschadelijkzijnvoormensen)toevoegenaanhetdrinkwatervanbesmettekippen.
IndeslachterijdemetCampylobacterbesmettemestuitdegedodekippenhalen.
Indeslachterijdekipkarkassenkortdooreenmelkzuur-water-oplossinghalen.
IndeslachterijdegedodekippenkortAanvriezenIndeslachterijdegedodekippenbehandelenmetioniserendestraling.
Nahetslachtenenuitsnijdendekippen,ofproductenzoalsfilets,2wekeninbevrorentoestandopslaan.
Vraag19Kuntuopvolgordevanbelangaangevenwelke3vanalleeerdergenoemdemaatregelen(inclusiefhyginischbereidenvankipenhetinvriezenthuisdoordeconsument)uhetbelangrijkstvindt1.
2.
3.
6PERSOONLIJKEACHTERGRONDTotslotnogeenaantalvragenoveruwpersoonlijkesituatie.
Vraag20WatisuwgeslachtManVrouw66Vraag21Wanneerbentugeboren19…Vraag22WatisuwhoogstevoltooideopleidingBasisschoolMiddelbareschoolMiddelbaarberoepsonderwijsHogerberoepsonderwijs/UniversiteitAnders,namelijk….
Vraag23Uithoeveelledenbestaatuwhuishouden1persoon(mijzelf)2personen(inclusiefmijzelf)meerdan2personenVraag24Heeftukinderenindeleeftijdsgroep0tot5jaarJaNeeVraag25Heeftucontactmetdeproductieofhandelvanpluimveevleeszoalskipenkalkoen(Bijvoorbeeldviafamilieofvriendenofviauwwerk)JaNeeVraag26InwelkeplaatswoontuDitwarendevragen.
Ikdankuhartelijkvooruwmedewerkingaanhetonderzoek!
67Bijlage3BegeleidendebriefpluimveeslachterijenGeachteheer/mevrouw,HierbijontvangtueenaantalvragenoveruwmeningovermogelijkemaatregelenwaarmeedebesmettingvankipmetCampylobacterkanwordenverminderdzodaterjaarlijksmin-dermensenziekwordenvanhetetenvanbesmettekip.
UontvangtdezeenquêteomdatdeoverheidgraagwilwetenhoedeacceptatievanmogelijktenemenmaatregelenonderNe-derlandsepluimveeslachterijenis.
DezeenquêteisonderdeelvanhetCARMA-project(afkortingvoorCampylobacterRiskManagementandAssessment)dattotdoelheeftdeoverheidteadviserenoverdeef-fectiviteitendoelmatigheidvanmaatregelengerichtophetterugdringenvanCampylobacterioseindeNederlandsebevolking.
OpdrachtgeversvanhetCARMA-projectzijndeMinisteriesvanLNVenvanVWS.
Hetprojectiseensamenwerkingsverbandtus-senRIVM,ID-Lelystad,LEI,RIKILTenVWA.
TegelijkertijdmetdezeenquêtewordenookpluimveebedrijvenenconsumenteninNederlandgevraagdnaarhunmeningovermo-gelijkemaatregelen.
BijhetopstellenvandezevragenlijstheeftoverlegplaatsgevondenmetCeesVerme-erenvanNepluvi.
Uwgegevenswordennietgebruiktvoorcommerciledoeleinden.
Verderwordendeantwoordenanoniemverwerkt.
Deresultatenvandeenquêtezullenbe-ginvolgendjaarbekendwordengemaaktineenopenbaarrapport.
Hetinvullenvandevragenlijstduurtongeveereenhalfuur.
Graagzouikdeant-woordenopdevragenvóór9decembera.
s.
vanuwillenontvangen.
DeingevuldeenquêtekuntindebijgevoegdeenveloppeterugsturennaarhetLEIinDenHaag.
Eenpostzegelisnietnodig.
Mochtenernogvragenzijnbijhetinvullenvandeenquête,dankuntucontactopnemenmetMarc-JeroenBogaardt(tel.
070-3358257).
MeerinformatieoverhetCARMA-projectistevindenopdewebsite:www.
rivm.
nl/carma.
Veelsuccesmethetinvullenvandevragenlijstenalvasthartelijkbedanktvooruwmede-werking!
Metvriendelijkegroeten,Marc-JeroenBogaardt68Bijlage4VragenlijstpluimveeslachterijenVragenlijstpluimveeslachterijenCampylobacteriseenbacteriediekanvoorkomenindedarmenvankippen.
HetetenvankipdatisbesmetmetCampylobacterkanmaagdarmproblemenbijmensenveroorzaken,maarsomsookverlammingenofgewrichtsontstekingen.
Maatregelenomrisico'svoordegezondheidvanmenseninNederlandteverminderen,kunnenwordengenomenophetpluimveebedrijf,indeslachterijofindekeukenvanconsumenten.
Dezeenquêtegaatoverwatuvindtvanmogelijkemaatregelen.
Erzijngééngoedeoffouteantwoorden.
Hetgaatomuwmening.
1INLEIDINGVraag1GeefaanofuzichwelofgeenzorgenmaaktoverdebesmettingvankipmetCampylobacter.
VeelZorgenWeinigGeenWeetzorgenzorgenzorgennietVraag2Kuntuineenpaarzinnenzeggenwaaromuzich(veel,weinigofgeen)zorgenmaaktoverdebe-smettingvankipmetCampylobacter(zievraag1)2DECONTAMINATIEMETMELKZUURVraag3Hettoevoegenvanmelkzuuraanhetwaterindebroeitankindeslachterijwordtdoorsommigedeskundigengezienalseenmogelijkheidomdekruisbesmettingtussenkipkarkassenteverminde-ren.
Hethoudtindatallegedodeenuitgebloedevleeskuikensindiebroeitankwordengevoerd.
WatvindtuvanhetideedezemaatregelintevoerenZeerMeeNietmeeZeerWeetnietMeeeenseenseensmeeoneens69Vraag4Waarombentuhet(zeermee,mee,nietmeeofzeernietmee)eensmethetideedezemaatregelintevoeren(zievraag3)Vraag5Hieronderstaaneenaantalmogelijkegevolgenvanhetinvoerenvanhettoevoegenvanmelkzuuraanhetwaterindebroeitankindeslachterij.
KuntuperuitspraakaangevenhoewaarschijnlijkueendergelijkgevolgvindtKuntuperuitspraakaangevenofuerpositiefofnegatiefoveroor-deeltDoorhetinvoerenvanhettoevoegenmelkzuuraanhetwaterindebroeitankindeslachterij…Datgebeurt…ZekerWaarschijn-Waarschijn-ZekerWeetnietlijknietlijkwelwelniet…wordenermindermensenziekvanhetetenvankip…zijnextramensennodigopmijnbedrijfomdezemaatregeluittevoeren…nemendekostenvoormijnbedrijftoe…wordtbestaandeinstallatieaangetastdoorhetmelkzuur…tredenkleur-ensmaakeffectenvanhetkippenvleesop…wordtaanconsumentenaangegeven(opetiket)dathetkippen-vleesmetmelkzuurisbehandeldVraag6Hoeveeleurodenktudathettoevoegenvanmelkzuuraanhetwaterindebroeitankindeslachterijugemiddeldperjaarkost70Vraag7Hoeeffectiefdenktudathettoevoegenvanmelkzuuraanhetwaterindebroeitankismetbetrek-kingtothetvoorkomenvankruisbesmettingtussenkipkarkassenHeelergGrotendeelsNauwelijksNietWeetnieteffectiefeffectiefeffectiefeffectief3MESTUITENDELDARMVANKARKASSENHALENVraag8Sommigedeskundigenzeggendatdoorhetverwijderenvanmestuitdeendeldarmvangedodekip-penindeslachterijhetaantalCampylobacterbacterinophetkarkaswordtverminderd.
Datkanmechanischdooropdebuikholtevandekarkassentedrukkenwaardoordemestnaarbuitenwordtgedruktenvervolgensmetwaterwegtespuitenofmetbehulpvanvacuümdemestuitdeendel-darmtezuigen.
WatvindtuvanhetideedezemaatregelintevoerenZeerMeeNietmeeZeerWeetnietMeeeenseenseensmeeoneensVraag9Waarombentuhet(zeermee,mee,nietmeeofzeernietmee)eensmethetideedezemaatregelintevoeren(zievraag8)Vraag10Hieronderstaaneenaantalmogelijkegevolgenvanhetinvoerenvanhetmechanischverwijderenvanmestuitdeendeldarmvankarkassenindeslachterij.
Kuntuperuitspraakaangevenhoewaar-schijnlijkueendergelijkgevolgvindtKuntuperuitspraakaangevenofuerpositiefofnegatiefoveroordeeltDoorhetinvoerenvanhetmechanischverwijderenvanmestuitdeendeldarmvankarkassenindeslachterij…Datgebeurt…ZekerWaarschijn-Waarschijn-ZekerWeetnietlijknietlijkwelwelniet…wordenermindermensenziekvanhetetenvankip71…zijnextramensennodigopmijnbedrijfomdezemaatregeluittevoeren…nemendekostenvoormijnbedrijftoe.
.
.
wordendevolgendestappenindeslachterij'schoner'.
.
.
zorgtdemestverwijdermachinevoorextrakruisbesmettingVraag11HoeveeleurodenktudathetmechanischverwijderenvanmestuitdeendeldarmvankarkassenindeslachterijugemiddeldperjaarkostVraag12HoeeffectiefdenktudathetmechanischverwijderenvanmestuitdeendeldarmvankarkassenismetbetrekkingtothetvoorkomenvanbesmettingmetCampylobacterHeelergGrotendeelsNauwelijksNietWeetnieteffectiefeffectiefeffectiefeffectief4AANVRIEZENVANKARKASSENVraag13EenanderemaatregeldiedoorsommigedeskundigenwordtgezienomdebesmettingvankipmetCampylobacterterugtedringenindeslachterij,ishetaanvriezenvandekarkassen.
Dathoudtindatdekarkassengedurende70minutenineengeforceerdeluchtstroomvan-30gradenCelsiuswordengebrachtwaardoorhetoppervlakvandekarkassenlichtbevriest.
HetdoelisafstervingvanCampylobacter.
WatvindtuvanhetideeaanvriezenvankarkassenindeslachterijintevoerenZeerMeeNietmeeZeerWeetnietMeeeenseenseensmeeoneens72Vraag14Waarombentuhet(zeermee,mee,nietmeeofzeernietmee)eensmethetideeaanvriezenvankarkassenintevoeren(zievraag13)Vraag15Hieronderstaaneenaantalmogelijkegevolgenvanhetinvoerenvanaanvriezenvankarkassenindeslachterij.
KuntuperuitspraakaangevenhoewaarschijnlijkueendergelijkgevolgvindtKuntuperuitspraakaangevenofuerpositiefofnegatiefoveroordeeltDoorhetinvoerenvanaanvriezenvankarkassenindeslachterij…Datgebeurt…ZekerWaarschijn-Waarschijn-ZekerWeetnietlijknietlijkwelwelniet…wordenermindermensenziekvanhetetenvankip…zijnextramensennodigopmijnbedrijfomdezemaatregeluittevoeren…nemendekostenvoormijnbedrijftoe…wordthetbestrijdenvandebesmettingmetCampylobacterindeslachterijeenvoudiger…tredenkleurveranderingenvandehuidvanhetkippenvleesop…bederfthetvleessnellervanwegehuidbeschadiging…tredenmetbetrekkingtotdekwaliteitvanhet(opdooiend)vleesrisico'sopindeversmarktVraag16Hoeveeleurodenktudathetaanvriezenvankarkasseninuwslachterijgemiddeldperjaarkost73Vraag17Hoeeffectiefdenktudathetaanvriezenvankarkassenismetbetrekkingtothetvoorkomenvanbe-smettingmetCampylobacterHeelergGrotendeelsNauwelijksNietWeetnieteffectiefeffectiefeffectiefeffectief5BEHANDELENMETELEKTRONENSTRALINGVraag18EenanderemaatregeldiedoorsommigedeskundigenwordtgezienterbestrijdingvanCampylo-bacter,iskipfiletbehandelenmetelektronenstralingnahetverpakken.
Dathoudtindatdekipfiletwordtbestraaldmeteenbepaaldedosiselektronenstraling.
MetdebestralingwordteennagenoegcompleteinactiveringvanCampylobacterbereikt.
WatvindtuvanhetideedezemaatregelintevoerenZeerMeeNietmeeZeerWeetnietMeeeenseenseensmeeoneensVraag19Waarombentuhet(zeermee,mee,nietmeeofzeernietmee)eensmethetideehetbehandelenvankipfiletmetelektronenstralingintevoeren(zievraag18)Vraag20Hieronderstaaneenaantalmogelijkegevolgenvanhetinvoerenvanhetbehandelenvankipfiletmetelektronenstraling.
KuntuperuitspraakaangevenhoewaarschijnlijkueendergelijkgevolgvindtKuntuperuitspraakaangevenofuerpositiefofnegatiefoveroordeeltDoorhetinvoerenvanhetbehandelenvankipfiletmetelektronenstraling…Datgebeurt…ZekerWaarschijn-Waarschijn-ZekerWeetnietlijknietlijkwelwelniet…wordenermindermensenziekvanhetetenvankip…nemendekostenvoormijnbedrijftoealsdebehandelingwordtuitbesteedaanspecialistischbedrijf74…wordtaanconsumentenaangegeven(opetiket)dathetkippenvleesmetelektronenstralingisbehandeld.
.
.
tredenveranderingenindekleurensmaakvanhetkippenvleesop…moetenextramaatregelenwordengenomenmetbetrekkingtotdearbeidsomstandig-hedenalsbehandelingplaatsvindtindeslachterijVraag21Hoeveeleurodenktudathetbehandelenvankipfiletmetelektronenstralingindeslachterijuge-middeldperjaarkostVraag22HoeeffectiefdenktudathetbehandelenvankipfiletmetelektronenstralingismetbetrekkingtothetvoorkomenvanbesmettingmetCampylobacterHeelergGrotendeelsNauwelijksNietWeetnieteffectiefeffectiefeffectiefeffectief6INVRIEZENVraag23EenanderemaatregeldiedoorsommigedeskundigenwordtgezienomdebesmettingvankipmetCampylobactertebestrijden,ishetinvriezenvandekipnahetuitsnijden.
Dathoudtindatnahetuitsnijdenkippenofproductenzoalsfiletsgedurendetweewekeninbevrorentoestandwordenop-geslagen.
HetdoelvandezemaatregeliseenreductievanCampylobacter.
WatvindtuvanhetideedezemaatregelintevoerenZeerMeeNietmeeZeerWeetnietMeeeenseenseensmeeoneensVraag24Waarombentuhet(zeermee,mee,nietmeeofzeernietmee)eensmethetideehetinbevrorentoestandopslaanvankippengedurendetweewekenintevoeren(zievraag23)75Vraag25Hieronderstaaneenaantalmogelijkegevolgenvanhetinbevrorentoestandopslaanvankippengedurendetweeweken.
KuntuperuitspraakaangevenhoewaarschijnlijkueendergelijkgevolgvindtKuntuperuitspraakaangevenofuerpositiefofnegatiefoveroordeeltDoorhetinvoerenvanhetinbevrorentoestandopslaanvankippengedurendetweeweken…Datgebeurt…ZekerWaarschijn-Waarschijn-ZekerWeetnietlijknietlijkwelwelniet…wordenermindermensenziekvanhetetenvankip…nemendekostenvoormijnbedrijftoe…wordthetbestrijdenvandebesmettingmetCampylobacterindeslachterijeenvoudiger…tredenkleurveranderingeninhetkippenvleesop…bederfthetkippenvleessnellervanwegehuidbeschadiging…tredenmetbetrekkingtotdekwaliteitvanhet(opgedooide)kippenvleesrisico'sopindeversmarktVraag26HoeveeleurodenktudathetinbevrorentoestandopslaanvankippengedurendetweewekenugemiddeldperjaarkostVraag27HoeeffectiefdenktudathetinbevrorentoestandopslaanvankippengedurendetweewekenismetbetrekkingtothetvoorkomenvanbesmettingmetCampylobacterHeelergGrotendeelsNauwelijksNietWeetnieteffectiefeffectiefeffectiefeffectief767KANALISATIEVraag28Volgenssommigedeskundigeniskanalisatieincombinatiemeteenaanvullendebehandeling(bij-voorbeelddecontaminatiemetmelkzuur,invriezenvankipfilets)ookeenmogelijkheidomdebesmettingvankippenmetCampylobacterteverminderen.
KanalisatiehoudtindatallekoppelsvóóraanvoernaardeslachterijwordengetestopCampylobacterwaarnahetvleesvandenegatiefbevondenkoppelsnietwordenbehandeld.
Hetvleesvandepositiefbevondenkoppelsisdannietbestemdvoordeproductievanversvleesmaargaatnaardeverwerkendeindustriewaarheteenaanvullendebehandelingkrijgt.
WatvindtuvanhetideedezemaatregelintevoerenZeerMeeNietmeeZeerWeetnietMeeeenseenseensmeeoneensVraag29Waarombentuhet(zeermee,mee,nietmeeofzeernietmee)eensmethetideedezemaatregelintevoeren(zievraag28)Vraag30Hieronderstaaneenaantalmogelijkegevolgenvanhetinvoerenvankanalisatieincombinatiemeteenaanvullendebehandeling.
KuntuperuitspraakaangevenhoewaarschijnlijkueendergelijkgevolgvindtKuntuperuitspraakaangevenofuerpositiefofnegatiefoveroordeeltDoorhetinvoerenvankanalisatieincombinatiemeteenaanvullendebehandeling…Datgebeurt…ZekerWaarschijn-Waarschijn-ZekerWeetnietlijknietlijkwelwelniet…wordenermindermensenziekvanhetetenvankip…zijnextramensennodigopmijnbedrijfomdezemaatregeluittevoeren…nemendekostenvoormijnbedrijftoe…moetendepluimveehouderspositievekoppelsalslaatstevandedagladeninplaatsvan's-nachts77…moetCampylobacter-kanalisatiebinnenSalmonella-vrijekoppelsresp.
Salmonella-positievekoppelsplaatsvindenVraag31HoeveeleurodenktudatkanalisatieincombinatiemeteenaanvullendebehandelingugemiddeldperjaarkostVraag32Hoeeffectiefdenktudatkanalisatieincombinatiemeteenaanvullendebehandelingismetbetrek-kingtothetvoorkomenvanbesmettingmetCampylobacterHeelergGrotendeelsNauwelijksNietWeetnieteffectiefeffectiefeffectiefeffectief8GEDRAGVraag33Bijlogistiekslachtenwordenpositiefgetestekoppelsaanheteindevandedagofopeenapartelo-catiegeslachtomkruisbesmettingtussenbesmetteenniet-besmettekoppelstevoorkomen.
InwelkematepastulogistiekslachtentoeNooitSomsVaakAltijdWeetnietVraag34Watzouuweerhoudenomeerdergenoemdemaatregelen(decontaminatiemetmelkzuur,mestme-chanischuitendeldarmhalen,aanvriezen,behandelenmetelektronenstraling,invriezenenkanalisatiemetaanvullendebehandeling)vakerofaltijdtegaanuitvoeren9MAATREGELENDOORANDERENVraag35WiemoetvolgensumaatregelennemenomdebesmettingvankipmetCampylobactertevermin-deren(Meerdereantwoordenzijnmogelijk)PluimveehoudersSlachterijenenverwerkersSupermarktenConsumenten78Anders,namelijk………………WeetnietVraag36Alsueenrangordezoumoetenaanbrengen,wieisalseersteverantwoordelijkvoorhetnemenvanmaatregelenomdebesmettingvankipmetCampylobacterteverminderen1.
………………Enwiealstweede2.
………………Vraag37InwelkemateheeftuvertrouwendatdevolgendepartijenmaatregelenzullennemenwaarmeedebesmettingvankipmetCampylobactervermindertHelemaalWeinigVoldoendeVolledigWeetnietnietPluimveehoudersSlachterijenenverwerkersSupermarktenConsumentenAnders,namelijk……………………Vraag38Danvolgennueenaantalstellingen.
BentuhethiermeeeensofoneensDaarbenikhet…ZeerMeeMeeZeerWeetmeeeenseensoneensmeeoneensnietDecontaminatiemetmelkzuurindeslachterijlostaandebesmettingvanmensenmetCampylobacterdoorkipnietsop.
HetbehandelenvankipfiletsmetelektronenstralinglostaandebesmettingvanmensenmetCampylobacterdoorkipnietsop.
Alleswatdepluimveeslachterijdoet,wordtdoorderestvandeketenenconsumentenweertenietgedaan.
Alspluimveehoudersextrahyginemaatregelenenfaagtherapietoepassenisdecontaminatieindeslachterijnietnodig.
79Alsconsumentenhetkippenvleesgoedhyginischbereiden,isdecontaminatieofbehandelenmetelektronenstralingnietnodig.
PluimveeslachterijenenverwerkerskunnennietsdoenaanhetverminderenvanhetaantalmensendatwordtbesmetmetCampylobacterviakippenvlees.
AlsdeoverheidietswildoenaandebesmettingvanmensenmetCampylobacterviakippenvlees,zouzezichvooralopdepluimveehoudersenconsumentenmoetenrichteni.
p.
v.
opslachterijen.
DepluimveehoudersenconsumentendoenvoldoendehunbestombijtedragenaanhetverminderenvanCampylobacterinkippenvlees.
JevermindertdebesmettingvanmensendoorkippenvleesmetCampylobacterhetsnelstdoorhetgedragvanconsumentenindekeukentebenvloeden.
10PERSOONLIJKEACHTERGRONDTotslotnogeenaantalvragenoveruwpersoonlijkesituatie.
Vraag39WatisuwgeslachtManVrouwVraag40Wanneerbentugeboren19…Vraag41WatisuwhoogstevoltooideopleidingBasisschoolMiddelbareschoolMiddelbaarberoepsonderwijsHogerberoepsonderwijs/universiteitAnders,namelijk80Vraag42WatisuwfunctieinhetbedrijfVraag43Hoeveelbedraagtdejaarlijkseaanvoer(geslachtgewichtperjaar)vanuwbedrijfDitwarenallevragen.
Ikdankuhartelijkvooruwmedewerkingaanhetonderzoek!
81Bijlage5BegeleidendebriefpluimveebedrijvenGeachteheer/mevrouw,HierbijontvangtueenaantalvragenoveruwmeningovermogelijkemaatregelenwaarmeedebesmettingvankipmetCampylobacterkanwordenverminderdzodaterjaarlijksmin-dermensenziekwordenvanhetetenvanbesmettekip.
UontvangtdezeenquêteomdatwegraagwillenwetenhoedeacceptatievanmogelijktenemenmaatregelenonderNederland-sepluimveebedrijvenis.
DezeenquêteisonderdeelvanhetCARMA-project(afkortingvoorCampylobacterRiskManagementandAssessment)dattotdoelheeftdeoverheidteadviserenoverdeef-fectiviteitendoelmatigheidvanmaatregelengerichtophetterugdringenvanCampylobacterioseindeNederlandsebevolking.
OpdrachtgeversvanhetCARMA-projectzijndeMinisteriesvanLNVenvanVWS.
Hetprojectiseensamenwerkingsverbandtus-senRIVM,ID-Lelystad,LEI,RIKILTenVWA.
TegelijkertijdmetdezeenquêtevraagikookpluimveeslachterijenenconsumenteninNederlandnaarhunmeningovermogelijkemaatregelen.
Uwgegevenswordennietgebruiktvoorcommerciledoeleinden.
Verderwordendeantwoordenanoniemverwerkt.
Deresultatenvandeenquêtezullenbeginvolgendjaarbe-kendwordengemaaktineenopenbaarrapport.
Hetinvullenvandevragenlijstduurtongeveer20minuten.
Graagzouikdeant-woordenopdevragenvóór31decemberaanstaandevanuwillenontvangen.
DeingevuldeenquêtekuntindebijgevoegdeenveloppeterugsturennaarhetLEIinDenHaag.
Eenpost-zegelisnietnodig.
Mochtenernogvragenzijnbijhetinvullenvandeenquête,dankuntucontactopnemenmetMarc-JeroenBogaardt(tel.
070-3358257).
MeerinformatieoverhetCARMA-projectistevindenopdewebsite:www.
rivm.
nl/carma.
Veelsuccesmethetinvullenvandevragenlijstenalvasthartelijkbedanktvooruwmede-werking!
Metvriendelijkegroeten,NamenshetCARMA-project,Marc-JeroenBogaardt82Bijlage6VragenlijstpluimveebedrijvenVragenlijstpluimveehoudersCampylobacteriseenbacteriediekanvoorkomenindedarmenvankippen.
HetetenvankipdatisbesmetmetCampylobacterkanmaagdarmproblemenbijmensenveroorzaken,maarsomsookverlammingenofgewrichtsontstekingen.
Maatregelenomrisico'svoordegezondheidvanmenseninNederlandteverminderen,kunnenwordengenomenophetpluimveebedrijf,indeslachterijofindekeukenvanconsumenten.
Dezeenquêtegaatoverwatuvindtvanmogelijkemaatregelen.
Erzijngééngoedeoffouteantwoorden.
Hetgaatomuwmening.
IINLEIDINGVraag1GeefaanofuzichwelofgeenzorgenmaaktoverdebesmettingvankipmetCampylobacter.
VeelZorgenWeinigGeenWeetzorgenzorgenzorgennietVraag2Kuntuineenpaarzinnenzeggenwaaromuzich(veel,weinigofgeen)zorgenmaaktoverdebe-smettingvankipmetCampylobacter(zievraag1)IIHYGINEVraag3HetverbeterenvandehygineopeenpluimveebedrijfwordtdoorsommigedeskundigengezienalseenbelangrijkemaatregelomdebesmettingmetCampylobacterterugtedringen.
Hetisechternognietduidelijkwelkemaatregelenpreciesgenomenmoetenwordenenwelkeeffectenzulkemaatre-gelenzullenhebben.
Gedachtwordtaaneenpaarmaatregelenuitde'horde-aanpak'(ziePluimveehouderij,33ejaargang,nr.
22,blz.
16-17,februari2003)bijvoorbeeldaanvullendereini-gingendesinfecterendooreenspecialist,dichtkittenendesinfecterenvankierenennaden.
HeeftuideenmetbetrekkingtothyginewaardoordebesmettingvankippenmetCampylobacterkanwordenverminderdZoja,welke83Vraag4InhoeverredenktudatextrahyginemaatregelenhelpendebesmettingvankippenmetCampylo-bacterophetpluimveebedrijfteverminderenHelptHelptHelptHelptWeetnietheelergredelijkeenbeetjegeheelnietVraag5Hieronderstaaneenaantalmogelijkegevolgenvanhetinvoerenvanextrahyginemaatregelenophetpluimveebedrijf.
KuntuperuitspraakaangevenhoewaarschijnlijkueendergelijkgevolgvindtKuntuperuitspraakaangevenofuerpositiefofnegatiefoveroordeeltDoorhetinvoerenvanextrahyginemaatregelenophetpluimveebedrijf…Datgebeurt…ZekerWaarschijn-Waarschijn-ZekerWeetnietlijknietlijkwelwelniet…wordenermindermensenziekvanhetetenvankip…zijnextramensennodigopmijnpluimveebedrijfomdezemaatregelenuittevoeren…nemendekostenvoormijnpluimveebedrijftoe…neemtdetijdsdrukmetbetrekkingtotdeleveringenaandeslachterijtoedooralleextrahandelingen…kunnendekleinepluimveebedrijven(minderdan20.
000kuikens)deextrahyginemaatregelennietadequaatuitvoerenVraag6Hoeveeleurocentperafgeleverdkuikendenktudathetnemenvanextrahyginemaatregelenugemiddeldperjaarkost84IIIFAAGTHERAPIEVraag7Faagtherapieiseenmethodewaarbijdedieren2dagenvoorhetslachtenwordenbehandeldmetspecifiekebacteriofagen,datzijnbacterievirussendieselectiefCampylobacterinactiverenmaarnietgevaarlijkzijnvoordemens.
Dezemethodeismomenteelnogineenexperimenteelstadium.
Alsdeeffectenvankleinschaligeproevenindepraktijkbevestigdzoudenworden,danzoufaag-therapieeenrelatiefgoedkopemethodezijnomderisico'svoordeconsumenttereduceren.
Deefficintieishetgrootstwanneerfaagtherapiewordtgecombineerdmeteengevoeligemethodeomgenfecteerdekoppelsoptesporen.
Eendergelijkemethodeismomenteelinontwikkeling,maarnognietvoorpraktijktoepassingenbeschikbaar.
Inexperimentenmetfaagtherapieblijktdeconcen-tratieCampylobacterindemestophetmomentvanslachten100tot1000maallagerdaninmestvanonbehandeldedieren.
ZouudezemethodegaangebruikenopuwbedrijfZekerWaarschijnlijkWaarschijnlijkZekerWeetwelwelnietnietnietVraag8Kuntuineenpaarzinnenzeggenwaaromu(welofniet)faagtherapiezougaangebruikenopuwbedrijf(zievraag7)Vraag9Hieronderstaaneenaantalmogelijkegevolgenvanhetinvoerenvanfaagtherapieopuwpluimvee-bedrijf.
KuntuperuitspraakaangevenhoewaarschijnlijkueendergelijkgevolgvindtKuntuperuitspraakaangevenofuerpositiefofnegatiefoveroordeeltDoorhetinvoerenvanfaagtherapieopmijnpluimveebedrijf…Datgebeurt…ZekerWaarschijn-Waarschijn-ZekerWeetnietlijknietlijkwelwelniet…wordenermindermensenziekvanhetetenvankip…zijnextramensennodigopmijnpluimveebedrijfomdezemaatregeluittevoeren…nemendekostenvoormijnbedrijftoemetongeveer2eurocentperbehandelddier85IVUITLADENVraag11Uitladenhoudtindateenstalkoppelvleeskuikensoptweeofmeerderedagen,meteentussentijdvanminimaal5dagen,wordtafgevoerdnaardeslachterij.
Bijhetuitladenbetredenveelmenseneenstal.
ErisdaardooreenverhoogdekansopbesmettingvandeoverblijvendedierenindestalmetCampylobacter.
SommigedeskundigenzeggendathetstoppenmetuitladenvanvleeskuikensopdeboerderijeenverminderingvandebesmettingvankippenmetCampylobactertotgevolgzoukunnenhebben.
WatvindtuvanhetideedezemaatregelintevoerenZeerMeeNietmeeZeerWeetnietMeeeenseenseensmeeoneensVraag12Waarombentuhet(zeermee,mee,nietmeeofzeerniet)eensmethetideehetstoppenmetuitla-denintevoeren(zievraag11)Vraag13Hieronderstaaneenaantalmogelijkegevolgenvanhetinvoerenvanhetstoppenmetuitladenophetpluimveebedrijf.
KuntuperuitspraakaangevenhoewaarschijnlijkueendergelijkgevolgvindtKuntuperuitspraakaangevenofuerpositiefofnegatiefoveroordeeltDoorhetinvoerenvanhetstoppenmetuitladenophetpluimveebedrijf…Datgebeurt…ZekerWaarschijn-Waarschijn-ZekerWeetnietlijknietlijkwelwelniet…wordenermindermensenziekvanhetetenvankip…nemendekostenvoormijnbedrijftoe…looptdeproductievanvlees-kuikensinNederlandterug…wordthetwelzijnvandevlees-kuikensbevorderd…groeiendevleeskuikenssneller…ontstaateenlagerevoerconversie86Vraag14Hoeveeleurocentperkuiken(ofhoeveeleurocentpervierkantemeterstal)denktudathetvolledigstoppenvanhetuitladenugemiddeldperjaarkostVGEDRAGVraag15HeeftuooiteenbesmettingmetCampylobactergehadopuwbedrijfJa(doornaarvraag16)Nee(doornaarvraag17)Vraag16Zoja,welkeactiesofmaatregelenheeftutoengenomenVIMAATREGELENDOORANDERENVraag17WiemoetvolgensumaatregelennemenomdebesmettingvankipmetCampylobactertevermin-deren(Meerdereantwoordenzijnmogelijk)PluimveehoudersSlachterijenenverwerkersSupermarktenConsumentenAnders,namelijk………………WeetnietVraag18Alsueenrangordezoumoetenaanbrengen,wieisalseersteverantwoordelijkvoorhetnemenvanmaatregelenomdebesmettingvankipmetCampylobacterteverminderen1.
………………Enwiealstweede2.
………………87Vraag19InwelkemateheeftuvertrouwendatdevolgendepartijenmaatregelenzullennemenwaarmeedebesmettingvankipmetCampylobactervermindertHelemaalWeinigVoldoendeVolledigWeetnietnietPluimveehoudersSlachterijenenverwerkersSupermarktenConsumentenAnders,namelijk……………………Vraag20Danvolgennueenaantalstellingen.
BentuhethiermeeeensofoneensDaarbenikhet…ZeerMeeMeeZeerWeetmeeeenseensoneensmeeoneensnietHetnemenvanextrahyginemaatregelenophetpluimveebedrijflostaandebesmettingvanmensenmetCampylobacterdoorkipnietsop.
HettoepassenvanfaagtherapieophetpluimveebedrijflostaandebesmettingvanmensenmetCampylobacterdoorkipnietsop.
HetstoppenmetuitladenvanvleeskuikensophetpluimveebedrijflostaandebesmettingvanmensenmetCampylobacterdoorkipnietsop.
Alleswatdepluimveehouderdoet,wordtdoorderestvandeketenenconsumentenweertenietgedaan.
Alsdeslachterijenhetkippenvleesbehandelen(melkzuur,ioniserendestraling),ishetstoppenmetuitladenofextrahyginemaatregelennietnodig.
Alsconsumentenhetkippenvleesgoedhyginischbereiden,ishetstoppenmetuitladenofextrahyginemaat-regelennietnodig.
88PluimveehouderskunnennietsdoenaanhetverminderenvanhetaantalmensendatwordtbesmetmetCampylobacterviakippenvlees.
AlsdeoverheidietswildoenaandebesmettingvanmensenmetCampylobacterviakippenvlees,zouzezichvooralopdeslachterijenenconsumentenmoetenrichteni.
p.
v.
oppluimveehouders.
DeslachterijenenconsumentendoenvoldoendehunbestombijtedragenaanhetverminderenvanCampylobacterinkippenvlees.
JevermindertdebesmettingvanmensendoorkippenvleesmetCampylobacterhetsnelstdoorhetgedragvanconsumentenindekeukentebenvloeden.
VIPERSOONLIJKEACHTERGRONDTotslotnogeenaantalvragenoveruwpersoonlijkesituatie.
Vraag21WatisuwgeslachtManVrouwVraag22Wanneerbentugeboren19…Vraag23WatisuwhoogstevoltooideopleidingBasisschoolMiddelbareschoolMiddelbaarberoepsonderwijsHogerberoepsonderwijs/universiteitAnders,namelijkVraag24WatisuwfunctieinhetbedrijfVraag25UithoeveelvleeskuikensbestaatuwbedrijfDitwarenallevragen.
Ikdankuhartelijkvooruwmedewerkingaanhetonderzoek!
89