loathedwww.gegeshe.com

TRAGIESETEATERASPOLITIEKERUIMTE:DIEGRIEKSETRAGEDIESKRYWERSENDIEDEUGDE-ETIEKdeurRachelBothmap4377524Mini-verhandelingvoorgelêtergedeeltelikevervullingvandievereistesvirdiegraadM.
PHIL(POLITIEKEFILOSOFIE)INDIEFAKULTEITLETTEREENWYSBEGEERTE,DEPARTEMENTFILOSOFIE,UNIVERSITEITVANPRETORIA.
PRETORIAAPRIL2014AbstrakHierdiestudie,wathandeloordieGrieksetragedieskrywersendiedeugde-etiek,valinvierhoofdeleuiteen.
Indieeersteplek(afdeling2)beginditmet'nbesprekingvandiewerkvandiedriebelangrikstetragedieskrywers–Aischulos,SophoklesenEuripides–endiesosiopolitieketydsgewrigwaarinditgeskryfis.
Hiernaworddrietekstevanelkeskrywerbespreek:SeweteenThebevanAischulos;AntigonevanSophoklesenHippolutosvanEuripides.
Teenhierdiehistories-vergelykendeagtergrondvolg'ntematiesebesprekingvandieGrieksetragedieskrywersindietweedeplek(afdeling3).
Temaswataandiebodkomsluitin:1)DierolvandieantieketeaterindiebreGriekseidentiteit,veralmetbetrekkingtotdietemavandieindividubinnediegemeenskap,endieverhoudingtussengehoorenkunswerk.
2)Dietemavandietragiesemens–enmeerspesifiekdietragieseindividuensy/haaridentiteit.
3)'nBesprekingvandieverhoudingtussendieprivate(oikos)enopenbare(polis)inantiekeGriekeland.
Hierdietematiesebesprekingdiendanasaanknopingspuntvir'nbesprekingvanAristotelessedeugde-etiekwatindiederdeplek(afdeling4)aandiebeurtkom.
Indielaastegedeeltevanhierdiestudie(afdeling5)wordgepoogomdieverskeietemassoosbehandeldeurdieGrieksetragedieskrywers,diepolitiekeruimtevandietragieseteaterenAristotelessedeugde-etiek,ingesprekteplaasmetdieestetieseenpolitiekeimplikasiesvanGadamersefilosofiesehermeneutiek.
Uiteindelikpoogdiestudieom'nalternatiefteformuleeropdiegedepolitiseerdeindividu,watinonseietyd'nprobleemgewordhet.
Teendieagtergrondkanditverhelderendweesomtegaankyknahoedieklassieketragedies,opdievooraandvanAristotelessedeugde-etiek,oordiekwessievandieverhoudingtussenmensensamelewingnagedinkhet.
Eenvandiepuntewathierdiewerkstukaanspreek,isdatdieoorbeklemtoningvandieindividuinvandagsewêreldverliesaantragiesewêreldbeskouingmeebring,endatdit'nverliesiswatdielewevandieindividuenvandiegemeenskaptennousteraak.
Asalternatiefwordaangevoerdatdieherstelvan'nholistiese,esteties-etieselewensbeskouingtotgroterpolitiekevervullingvirdiemenskanleiaswatdieeietydsemensbeskoreis.
Kernwoorde:AntiekeGrieksetragedies;deugsamepersoon;etiek;eudaimonia;hermeneutiek;identiteit;politiek;privatesfeer;publiekesfeer;tragieseteater1|PageInhoudsopgaweBedankings.
21.
Inleiding32.
DrieGriekseTragedieskrywersendrietekste.
62.
1.
Aischulos.
62.
2.
Sophokles72.
3.
Euripides.
82.
4Drieemblematiesetragedies–vanAischulos,SophoklesenEuripides.
103.
Grieksetragedie:'ntematieseoorsig153.
1.
Grieksetragedie,Griekseidentiteitendieverhoudingtussengehoorenkunswerk.
.
153.
2.
Dietragiesemens.
193.
3.
Polisendieoikos.
264.
Aristotelesendietragiese:bondigeopmerkings.
314.
1.
Diedeugsamemens.
314.
2.
Karaktereienskappeensukses.
334.
3.
Eudaimonia.
334.
4.
Morele-ofkarakterdeugde.
354.
5.
Diegouemiddeweg.
364.
6.
Intellektueledeugde374.
7.
Dietragieseendiedeugsame.
395.
Slotopmerkings.
425.
1.
Dieverliesendiemoontlike.
425.
2.
Dietragieseasontologiesespelindiekunsendiepolitiek.
436.
Bibliografie.
462|PageBedankingsHiermeewilekgraagdiegenebedankwatmyaltydgemotiveerhetomniediemaklikstepadtekiesnie.
γνθισεαυτν*Grieksvir"KenJouself"+MariusOdendaal,PieterDuvenage,geliefdes.
3|Page1.
InleidingInteenstellingmetonseietydseverbruikersamelewingendieindividumetsy/haarkeuses,vind'nmensindietydsgewrigonderbeskouingvanhierdiestudiestuk,naamlikdieeravandieantiekeGrieksetragedie,opdievooraandvanAristotelessedeugde-etiek,'nanderideaal.
DieGriekebedinkmenslikeeindigheidinholistieseraamwerk,ingevolgewaarvandiemenslikeenbuitemenslikeelementediepverweefdstaan.
DieGrieksetragedieskrywershethierdieproblematiekop'nestetiese,etieseénpolitiekewysebenader.
TragedieskrywerssoosAischulos,SophoklesenEuripideshetditduidelikgesteldatdiemens,geworpein'nkontingentewêreld,nieinvollebeheervandiegebeurestaannie.
Hierdietragedieskrywershetdeurmiddelvanhulleestetiesewerk–teaterasdrama–opdiemoeilikeetieseenpolitiekekeusesgefokuswaarmeediemens-in-gemeenskapgekonfronteerwas.
Diemensisin'nverwikkeldeorde,watbinneenbuitesyeiemagsveldval,ingebed.
Kennisoorhierdieordeis'ntweesnydendeswaard,aangesiendiemenslikeredeselfambivalentenkompleksis.
AndersasdieCartesiaansesubjekwatsigselfteenoordiewêreldstel,worddietragieseselfgevormdeur'ningewikkeldereeksverhoudingemetdiegode,metandereenmetdiepolisself.
InAthenehetdiepolisfeitlikdiekaraktervan'npersoonverkry.
Sulkeverhoudingehetniealtydnetjiessaamgevalnie,enditkondikwelstotkonflikentragedielei.
VirdieGriekewaskonflikegternieietsombloottevermynie,ditwasvanlewegewendeeneksistensilebelang.
Dieindividuhetdikwelsinkonflikmetanderenmetdieomringendebestelgestaan,maardesondankssouhulledaarinslaagomsintebehou.
HierdiestudieondersoekdiedinamiesepolitiekeaardvanantiekeGriekelandsoosuitgebeeldindieteatervantragiekopdievooraandvanAristotelessedeugde-etiek.
Daarwordhiermeeaangevoerdatdieherstelvan'nholistiese,esteties-etieselewensbeskouingtotgroterpolitiekevervullingvirdiemenskanleiaswatdieeietydsemensbeskoreis.
Indieligvandiedepolitiseringvandieindividuwatso'ngrootprobleeminonshuidigetydsgewrigis,kanditopnuutverhelderendweesomtegaankyknaentedinkoordiewyseswaaropdieklassieketragediesopdievooraandvanAristotelessedeugde-etiekdiekwessievandieverhoudingtussenmensensamelewingaanspreek.
Eenvandiepunte4|Pagewathierdiewerkstukpertinentwilaanraak,isdatdieoorbeklemtoningvandieindividuinvandagsewêreldverliesaantragiesewêreldbeskouingmeebring,endatdit'nverliesiswatdielewevandieindividuenvandiegemeenskaptennousteraak.
Inhoudelikgesprokebegindiehuidigewerkstukmet'nbesprekingvandiewerkvandiedriebelangrikstetragedieskrywers–Aischulos,SophoklesenEuripides–endiesosiopolitiekeomstandighedewaarinditgeskryfis.
Hiernaworddrietekstevanelkeskrywer–SeweTeenThebevanAischulos;AntigonevanSophoklesenHippolutosvanEuripides–bespreek.
Ditisnodigomkortoorsigteverskafvandietydsgewrigwaarindiedrietragedieskrywersgeleefengeskryfhet.
Ditbehelsdieomstandighedewaarindietragediedigtergrootgewordhet,hoelaasgenoemdehombenvloedhet,watdiepolitiekeomstandighedevandietydperkwas,enhoelaasgenoemdedieinhoudenboodskapvandietragediebenvloedhet.
Indiebesprekingwordspesifiekeaandagaandie"mitevandiekoningshuisvanThebe,dieLabdakidai"(VanRensburg1959:57)bestee.
DiémitevindneerslaginAischulosseSeweteenThebesowelasinSophoklesseAntigone.
Teenhierdiehistories-vergelykendeagtergrondvolg'ntematiesebesprekingvandieGrieksetragedieskrywersinAfdeling3.
Temaswataandiebodkomsluitin:1)DierolvandieantieketeaterindiebreGriekseidentiteit,veralmetbetrekkingtotdietemavandieindividubinnediegemeenskap,endieverhoudingtussengehoorenkunswerk.
2)Dietemavandietragiesemens–enmeerspesifiekdietragieseindividuensy/haaridentiteit.
3)'nBesprekingvandieverhoudingtussendieprivate(oikos)enopenbare(polis)wordindieafloopvanmywerkstukingespanomkritiesedieptetegeeaanmysieningvanhierdiespanninginantiekeGriekeland.
Ditisbelangrikomingedagtetehoudatdietematiesebesprekingdieaanknopingspuntisvir'nbesprekingvanAristotelessedeugde-etiekwatindiedaaropvolgendeafdelingaandiebeurtkom.
Inafdeling4krydietemasvandieGrieksetragedieskrywersverderebeslagdeurdatekditaan'nallerbelangrikefiguurindieGrieksedenkeooretiekendiepolitiek,naamlikAristoteles,koppel.
MetverwysingnatersaaklikeuittrekselsuitAristotelesseNicomachieseEtiek(NE),watbetrekkinghetopdiehandelingevandiedeugsamemens,worddaargepoogom'nbydraetelewertot'nbegripvandieindividuseidentiteitbinnegemeenskap,ditwilsê,begripoordieaardvansyofhaarindividueel-etieseenpolitiekehandelinge.
Diebesprekingprobeeropdiemanier'nbrugslaantussendietragiesekarakter(ofenkeling)en5|Pagediedeugsamemens.
Soortgelykaandierolvandietragieseleierwatvirgoeiestadwerk,isdierolvandiedeugde-etiek,soosgevindindiemeesterwetenskapvandiepolitiekewetenskap.
IndiewoordevanAristoteles:"Forevenifthegoodisthesameforanindividualasforacity,thatofthecityisobviouslyagreaterandmorecompletethingtoobtainandpreserve.
Forwhilethegoodofanindividualisadesirablething,whatisgoodforpeopleorforcitiesisanoblerandmoregodlikething"(Aristotles2004:1094b-5).
Dus,diegemeenskapvandiepolismoetvandienoodsaakvan'ndeugsameleierbewusblyomteversekerdatdiegemeenskapself,diepolis,goeieendeelnemendepolisis.
Deurmiddelvandiebesprekingoordieeienskappevandiedeugsameindividuensygepaardgaandedeugde,worddaarbeeldverskafvanhoeditbewerkstelligkanword.
Dieintellektueledeugdeworddeuropvoedingverkry,endiekarakterdeugdedeurgewoonteengebruike.
Deurmiddelvanoefeningengewoonteleerworddieindividuinstaatgestelomdeugsamekarakterteontwikkel.
Indielaastegedeeltevanhierdiestudie(Afdeling5)wordgepoogomdieverskeietemassoosbehandeldeurdieGrieksetragedieskrywers,diepolitiekeruimtevandietragieseteaterenAristotelessedeugde-etiek,ingesprekteplaasmetdieestetieseenpolitiekeimplikasiesvanGadamersefilosofiesehermeneutiek.
6|Page2.
DrieGrieksetragedieskrywersendrieteksteWanneerditbydieAntiekeGrieksetragedieskom,isdaardrieskrywerswatuitstaan:Aischulos,SophoklesenEuripides.
Hierdiedriehetnienetelk'nbepaaldeinvloedophultydsgewriguitgeoefennie,maarookditoorstyg.
SohetEuripides,byvoorbeeld,veralroemnásyafsterweverwerf.
NiemandmindernieasAristoteleshetnadietragediesverwys,entotvandagtoeworddaaroordieliterêreenfilosofieseimplikasiesvandieGrieksetragediebesin.
'nEmblematiesevoorbeelduitdietragediesuitelkvandiedriemeesterssewerkwordindiehuidigewerkstukbespreek.
Dieteatervandietragiekwasnieslegs'naanduibarepolitiekeruimtein'nfisiekesinnie(dieteaterwasindieAtheensepolisgeleentragediesistydensdiestadsfeesopgevoer).
Dithetookbywysevanbepaaldetemaspolitiekekommentaargelewer.
Temassoosdievolgendekanindiedrieemblematiesetragediesaangeduiword:Dietragieseheldasfeilbareleier(inAischulosseSeweteenThebe)(saammetdieuitbeeldingvandievloekoordiebroerswatdaarnatotwaarheidsinsiggebringword).
Ditbehelsverderdiekonfliktussenpolisenoikos;tussendiewettevandiegodeenmensewette;tussenvroueenmansseonderskeietoegeskrewerolle;enmansbinnebeidediepolisendieoikos(SophoklesseAntigone).
Deurmiddelvandietemavankonflikonderdiegodekomdiespanningtussenindividuelebelangeenvoortreflikheidtersprake(inEuripidesseHippolutos).
2.
1.
AischulosDieeersteenookdieoudstevandiedrietragedieskrywerswathieronderdieloepkom,naamlikAischulos,isnabeweringteEleusisin525v.
C.
geboreenkomuiteenvandiearistokratiesefamiliesinAttika.
HierdiefamilieshetdieEupatridaegeheet,oftewel"familiesmetadellikevaders"(VanRensburg1959:48).
Aischulosisin456v.
C.
oorlede.
Hyensybroerwashopliete,oftewelburgerswathuleiewapensenwapenrustingkonbekostig.
TydensdiePersieseaanvallebyMarathonhetbeidegloheldedadeverrig(Zimmerman1986:26).
AischuloshetintydperkgeleefwaarinAthenetweePersieseaanslaeafgeweer7|Pagehet,endemokratiseringdeurmiddelvandiewetgewingvanEphialtes(462v.
C.
)deurgevoerhet.
Teen456v.
C.
metAischulossedoodwasAthenediesterkstepolisinGriekeland(Zimmerman1986:27).
DitkanstelligbeweerworddatdieheersendeopvattinginAischulossewêreldeenwaswaardiegoeiealtydoorwin.
Buitendiepolitiekeaspektevandietydperk,isdieinvloedvantradisieinsywerkaanduibaar,asookdiemens-godeverhouding.
Desondankshetdaarteendietydreeds'nkritieseingesteldheidteenoordiegodeontstaan–veraltenopsigtevanhulverhewendheidinweerwilvanonskynlikeamoraliteit.
AandieanderkantwasAischulosbewusgeweesvanHeraklitusenXenophanesseberoepdatskandelikedadenieaandiegodetoegeskryfmoetwordnie.
Gevolglikpooghyinsytragediesommitologieteversoenmetsinvollewêreldbegrip.
SomstoonAischuloswelbewustheiddatdaarnienoodwendigverbintenistussendiegegewerollevandiegodeendiewerklikheidbestaannie:Kyk:"Zeus,whoeverhemaybe,—ifbythisnameitpleaseshimtobeinvoked,bythisnameIcalltohim"(Aischulos,Agamemnon,vers160).
Aischulosleweregterniekritiekopof'npleidooivirdiepolitestiesegodsdiensnie,maargebruikeerderdiegodesoosdithompas.
MetverwysingnakenmerkendegebeureindietydperkvanAischulos,kangesêwordsytydperkwasrelatiefvryvanpolitiekespanning–tydperk,volgensAristophanes,waarindiemenseerbaarder,diegemenebesbelangriker,enwaaralles,veraldiedigkuns,beterwas(Zimmerman1986:28).
2.
2.
SophoklesGesendwasSophokles,gelukkigeenbriljanteman,'nvoorspoedigeenbriljanteman,wat'nlewesonderongeluktot'nmooieindegevoerhet(VanRensburg1959:51).
SóbeskryfAristophanesvirSophokles.
Sophoklesisin496v.
C.
(ongeveer)gebore–dieseunvanwelgesteldeburger,Sophillos.
VolgensVanRensburg(1959:51)wasSophokles"diebeliggaming…vanalleswatmenssehartkonbegeer–begaafdheid,gesondheid,hardwerkendheid,langlewe,aantreklikheid,rykdom,gewildheid,invloedrykheid".
DitalleswasvoordatAthenehaargrootstevernederingaanskouhet.
HyhetgesienhoeAthenegroeiensterkerword,hykonna"Periklesluister,dieParthenonendiePropulaiaopdie8|PageAkropolissienverrys,saammetAischulosenEuripidesenAristophanesdieAtheenseDramamaakwatditis,ThoekudidesenHerodotusseGeskiedenissebyhulleverskyningbegroetendiekunstenaarsPheidasenPolugnotossienwerk"(VanRensburg1959:51).
VirSophokleswasdievolvaardigelewevandieburgergesetelbinnedieraamwerkvandiepolis;ditherinneraanAristotelessedefinisiewatluidatdiemens"'npolitiekedier"is,oftewelzoonpolitikon(Segal1995:5).
Togishyniedeuraldievoorspoedbedorwegelaatnie;hyhetaggeslaanopsymedemensseswaarkryennagedinkoordielotvandiemensendiemenslikeervaringenhoeditallesinpasbytradisieendieverhoudingtussenmensendiegode.
DisomtrentdiebelangrikstewatonsvanSophoklesweet,veralhoehierdieingesteldhedesyhoudingteenoordieleweensytragediesbenvloedhet.
Hywasvanmeningdatdiemensnooittesekervandingekanweesnieendatindienjyjouplekindiekosmosvergeet,saljygestrafword.
Togkonniealleswaarkrydeurdissiplinegebrekverklaarwordnie;geloofwaseintliktekompleksomdeurdiemensbegrypteword.
MetdiekomsvanpolitiekeveranderingehetSophoklesmoediggebly,andersasdiebitterheidwatditinEuripideskenmerk.
InsyeiewoordesêSophokles:"[Ek]isidealis,Euripidesrealis"(VanRensburg1959:51).
Sykarakterswentelomhoediemensveronderstelisomtewees,niehoehyisnie.
Dus,indientragedievanhomidealistiesis,isdiekarakterswaardigindieomstandighede;eninkatastrofeskomhullegrootsheidvangeesnavore(Lucas1959:130).
Sophoklesisin406v.
C.
(ongeveer)oorlede.
2.
3.
EuripidesDaarbestaanniesekerheidoordiepresiesedatumvanEuripidessegeboortenie.
SommigemeenhyisgeboreopdiedagvandieSeeslagvanSalamis,480v.
C.
,terwylandermeenditisvyfjaarvroer,485v.
C.
(VanRensburg1959:52).
SoosindiegevalvanSophokles,ismininligtingbeskikbaaroorEuripidesselewe(Zimmerman1986:86).
Watwelbekendis,isdatEuripides,andersasAischulosenSophokles,nooitpolitiekeofreligieuserangbekleehetnie.
HyhethomselfvandieopenbarelewevanAtheneafgesonder–ietswatongewoonwasvirburgerindieAtheensepolis.
9|PageEuripidessepessimisme,onbetrokkenheidendiematewaarinhyinAischulosenSophoklesseskadugestaanhet,konallesmoontlikbygedrahetdathyAthenevirMacedoniin408v.
C.
verruilhet.
Daarishy18maandelateroorlede.
HyhetgereeldtydingrotnabySalamisdeurgebringwaarhybiblioteekingerighet.
SyintiemevriendehetSofisteenfilosoweingesluit:Anaxagoras,ProtagorasenSokrates.
DaarisselfssporevanAnaxagorassefilosofieinEuripidessewerke(VanRensburg1959:52).
Daaris'ngesegdeoorEuripideswatlui:"ThenurslingofoldAnaxagoras,sourofspeech,aversetolaughter,unabletobemerryevenoverwine,butwhathewritesisfullofhoneyandtheSirens"(Lucas1959:174).
NogverskiltussenAischulos,SophoklesenEuripidesisdatonsgrotendeelssekerisvandieeersgenoemdetweesestandpunterakendepolitiek,tradisieendiegode.
DaarteenoorisdaarnieeenkonstantevertrekpuntinEuripidessewerkenie.
Dieantiekewêreldhethomdie"filosoofvandieverhoog"gedoop(Lucas1959:175),omdathysyeiestelselgehadhetwaarvolgenshygewerkengedinkhet.
Hykonsakevanuitverskillendeoogpunteberedeneer,maarhetnooiteengevolgtrekkingverkiesnie.
Dus,hyhetmeervraegevraaswathybeantwoordhet.
Hyhettradisieondermyn;niesoseertradisionelewaardesnie,maardievooropstelvantradisieblootterwilledaarvan.
Sytoepassingvandiegodewasgekenmerkdeurdiedinamieseenniediekonstantenie.
Bytyeisdiegodeinbeheer,maaranderkerewordhulhandelingetotabsurditeitgereduseer.
Euripideshetdiegodeerkenasdeelvandiestelsel,maarhyhetnieselfdaaraandeelgeneemnie:"[M]ythhasceasedtoenshrineanidealandtheheroicworldisafadeddream"(Lucas1959:176).
AandieeindevandiePeloponnesieseOorlogwassywerkedeurtrekvanpessimisme,entogissyrealismeindrukwekkend.
VolgensAristophaneshouhyhomselfbesigmet"dingevandiealledaagselewe,watonsgebruikenwaarmeeonssaamlewe"(VanRensburg1959:54).
Gedurendesylewehetdieanderskrywershomingewildheidoorskadu,maarnásydoodhetsyaansienvergroot.
Sykosmopolitiesegeaardheidenwerkehethomgewilderlaatwordindiebeskaafdewêreldvanaf400v.
C.
totaandieeindevandieGrieks-Romeinsebeskawing.
Verderhetmeerwerkevanhomookbehouegeblyinvergelykingmetdieandertragedieskrywers.
10|Page2.
4.
Drieemblematiesetragedies–vanAischulos,SophoklesenEuripidesDaarkangesienworddatAthenedeurveleveranderingegaangedurendedietydperkvandiedrietragedieskrywersselewens.
VanafAischulossegeboortein525v.
C.
enEuripidessedoodin400v.
C.
,hetAthenehaargouejarebeleefenookdieeindevandiegoueerasienaanbreek.
Sentimenteuitdietydperkendiepolitiekekommentaardaaropdeurdieskrywersisinelkvandietragediesvasgelêensalvervolgensbespreekword.
HierdiebesprekingsalookasbasisdienvirdietematieseinterpretasiewatinAfdeling3volg.
2.
4.
1.
Aischulos:SeweteenThebeAischulosseSeweteenThebewordin467v.
C.
geskryf(VanRensburg1959:61).
DaarwordaanvaardatSeweteenThebe(hiernaverkorttotSewe),deelvormvantrilogiewaarvandieandertweewerkeverloregeraakhet.
DieenigstevolledigetrilogievanAischulosisdieOresteia(458v.
C.
)(VanRensburg1959:61),enditstelonsinstaatstelomoordiemoontlikestruktuurvanSewetewetetekom(Zimmerman1986:33).
DieSeweiswaarskynlikdiederdetragedieindietrilogie,enverteldieverhaalvankoningOedipussetweeseuns,EteoklesenPoluneikes,enhoehulleteenmekaartestaankomenmekaarvermoor.
Die"mitevandiekoningshuisvanThebe,dieLabdakidai"(VanRensburg1959:57-58)wordvervolgenskortliksbeskryf.
BaiemenseweetvandiekarakterkoningOedipus,danksySigmundFreud,maarminisegterbewusvandieverhaaldaaragter.
KoningOedipussebiologieseouers,diekoningenkoninginvanThebe,LaiosenJokaste(Thalmann1987:9),hetprofetieseboodskapontvangvandiegodApollo,datindienhullekinderssouhêsaldieseunsyvadervermoorenkindersbysymoederverwek(Zimmerman1986:33).
LaiosenJokastehethullenieveelgesteuraandiewaarskuwingvandieorakelnie,enJokastehetgeboorteaanOedipusgegee.
Ditisonbekendofhullehombenoemhetbysygeboorte.
Hyiswelaandiensknegtoevertrouomhomindiebergetegaanlosenhomsoindirekdoodtemaak.
Diediensknegvoelvirdiebabajammerenredhomdeurhomaanskaapwagter,afkomstiguitKorinthe,toetevertrou.
OedipuswordaangeneemdeurdiekoningenkoninginvanKorintheendaargrootgemaak.
Hulleis11|Pageonbewusvansywareafkoms.
ToeOedipusvolwasseis,hoorhyvandieorakeldathysyvadersalvermoorenkindersbysymoedersalverwekengevolglikvlughyuitKorinthe.
BykruispadoppadnaTheberaakhybetrokkeby'n"rusiemet'noumanensygevolg"(VanRensburg1958:58),waartydenshydieoumanvermoor.
Tothiervolg(vermoedelik)diestorievandieeerstedeelvandietrilogie,Laius.
Gevolglik,indietweedegedeelte,Oedipus,isOedipusdiekoningvanThebeenhethyvierkindersbydiekoninginJokaste:diedogters,AntigoneenIsmene,endieseuns,EteoklesenPoluneikes.
IndietragedieheersdaarindiestadiumplaagoorThebe.
Oedipusraadpleegdieorakelenvinduitdatdieplaagasgevolgvandieonopgelostemoordopdievorigekoning,Laios,heers(VanRensburg1958:58).
Ditwordbyhom'nobsessieomnavraagtedoenoordieomstandighedevansydoodenwiediemoordenaaris,entotsyontsteltenisvindhyuitdatdithyselfis.
Dieoumanwathyvermoorhet,wassybiologiesevaderkoningLaios!
Oedipussteeksyeieouit,omhelsvrywilligeballingskapenspreek'nvloekuitoorsyeieseuns.
Syvrou,koninginJokaste,pleegselfmoord.
EteokleswordkoningvanThebeenverbansybroerPoluneikesuitThebe(VanRensburg1958:58).
Hierdiegebeurtenisseskepdiespanningvirdiederdegedeeltevandietrilogie,naamlik,dieSewe(Thalmann1978:20).
IndieSewekeerPoluneikesterugnaThebemetdiehulpvanArgos.
SydoelisomEteoklestevermoor,ofopsybeurt,EteoklesuitThebeteverban.
Ongeagvanwatookalgebeur,dievloekwatOedipusoorsyseunsuitgespreekhet,salnaverwagtingvervulword.
ArgosstuursewevegtersomelkvandieseweingangevanThebeaanteval;Eteoklesreageermetsewevansybestevegters.
Dieklimaksvandietragedievindbydiesewendeingangplaas,waarPoluneikesdieaanvallerisenEteoklesdiepoortsalverdedig.
HierdietoneelvervuldievloekwatdeurOeidipusoorsyseunsgespreekis:DitisEteoklesenPoluneikesselotomteenmekaartotstaantekom(Thalmann1978:72).
Eteoklesriggebedaandiegodeenpleitdathullediestadtenminstevanondergangsalred,alsouhullehom,Eteokles,niewoubeskermnie.
Poluneikesrigookgebedaandieselfdegode,maarhywilEteoklesvermoor,oftenminsteverbanhêuitThebesodathydieheerskappykanoorneem.
Eteokleswordsummierbewusvandieinhoudvansyvadersevloekenhoeditsalleinadiedubbelebroedermoord:HyistegelykertyddieseunvanOedipusenslagoffervandievloek,sowelasdieself-opofferendeleiervanThebewatsylottromp-optegemoetgaan.
12|PageEteokleserkenditmetdiewoorde:"Omaddenedbydivinity,loathedgreatlybythegods,Omuchbewept,ourfamily,thatofOedipus:alas,nowindeedaremyfather'scursesbroughttofulfillment!
"(Zimmerman1986:35).
Diefeilbaarheidvandiemenswordonderskryfdeursyeielotendeurditwatelkegenerasieerfvandievaders.
DievloekoordiekoningshuisvandieLabdakidaihetbetrekkingopbeidedieindividuendiegenerasie,endaaromisdieaardvandiegebeurtenissesotragies(Thalmann1978:78).
Diemoordvandiebroersopmekaar,iswelniedieeindevandietragedienie.
Daarissommigeteoreticiwatmeendatdiefinalestukbygelasisdeurlatereskrywer,aangesienAischulosbaienoukeurigmetsystruktuurwas(Lucas1959:140).
DitisvermoedelikvanwediesuksesvanAntigonebygevoeg.
2.
4.
2.
Sophokles:AntigoneSophokleshetAntigoneinongeveer441v.
C.
geskryf.
Dietragedieblygewilddeurdieeeueheen,maardalkomdatmense'nverwrongeinterpretasiedaarvanhet(VanRensburg1958:69).
AntigonesegebeurespeelafdagnádiegebeuresoosvertolkinSeweteenThebe.
EteoklesenPoluneikeshetmekaarbydiesewendepoortvanThebevermoor,enThebeisvangewisseonderganggered.
Huloom,koninginJokastesebroer,Kreon,isdienuweregent.
SyeerstepolitiekebesluitisdieopdragdatPoluneikesniebegrawemagwordnie–juisomdathyverraaiervandiepolis,Thebe,is.
Antigone,Poluneikessesuster,verontagsaamdiebevelondankshaarsuster,Ismene,seprotes(VanRensburg1958:69).
KreonseverweerisomThebetebeskermteendieverderfvanvyand,veralverraaierenrebel.
HierdiehoudingstaaninteenstellingmetAntigonesegevoeldatsysusterlikeplighetomhaarbroerPoluneikes'neerbarebegrafnistegeesowelasomoorsydoodterou(Segal1995:121).
AntigonegaandusvoortmetdiesimboliesebegrafnismaarwordgevangenvoorKreongebring.
Syerkendieaanklagtesonderspytoorhaarhandelinge.
AangesiensydiewetvanKreongeminaghet,verdoemhyhaartotlewendigebegrafnisin'nrotskerker.
Antigonewordnadiekerkerweggeleiwaarinsylewendigtoegemesselgaanword(VanRensburg1958:69).
KreonseseunHaimon,ookAntigoneseverloofde,smeeksypaomsyopdragteheroorweeg.
TiresiaswaarskuookvirKreonomliefssyvonnisteherroep13|Pageaangesienditdiegodeenhulwettebelaster.
DieKoor(OudstesvanThebe),benvloeddeurTiresiassewaarskuwings,probeerinsgelyksvirKreonoorhaal(VanRensburg1958:69).
UiteindelikveranderKreonvanbesluitenstaanaanPoluneikes'namptelikebegrafnistoe.
MaarhyversuimomAntigonebetydsdaarvanintelig,vervolgenspleegsyselfmoorddeurhaarselfaanhaargordeloptehang.
KreonseseunpleegookselfmoordtenaanskouevanAntigoneselykdeuropsyswaardteval.
Asofditgenoegisnie,vindKreonsevrouEurudikeuitvanhaarseunHaimonseselfmoordenpleegdanookselfmoord.
Kreon,ooreenstemmenddietipieseAischulieseheld,isplatgeslaandeurdieonwrikbaregangvandienoodlot.
Hyisasregentgeruneerenookasman.
DiefinalewoordewatdieKooruitersomdiegrootlesop:"Greatwordsofproudmenhavepaidapenaltyofgreatblowsandtaughtwisdomtotheold"(Lucas1959:140).
Kreonhetsyplekasmensindieordevandingevergeetensywetbelangrikerasdiewettevandiegodegeag.
2.
4.
3.
Euripides:HippolutosHippolutosisin428v.
C.
geskryf.
Euripidesworderkenasgrootsedigtermetdieleweringvanhierdietragedie.
VolgensVanRensburgisdit"dramawatonsdieponderdieindrukbringvandieskoonheidwaarmeedigtersetalent'nverhaalvanblindeinstinkteenhaatensondekanomgewe"(VanRensburg1958:83).
VanRensburgmeenvoortsdatEuripides,"selfswêreld,geteisterdeurgeloofingodewathaastigstrafmaarnooitvergifnisskenknie"(VanRensburg1958:83)metsytalenttransformeer.
Daarheerssteedsonsekerheidoordiewarehoofkarakterinhierdietragedie.
Diehandelingwordopgedeeltussenviersentralekarakterswatalmal'nsoortgelykeambivalenteverhoudingmetdiegodehet–enhierdeurworddiékonflikverken(Segal1982:311).
DiedramahandelondermeeroorHippolutos,seunvanTheseusenkoningvanAthene,en'nAmasonitiesevrou.
Hysteurhomminaandieliefdesgodin,Aphrodite,maareerbiedigwelvirArtemis,diemaagdegodinvandiejag(VanRensburg1958:82).
Hierdeurworddieomstandighedevirdiedramageskep,enindieProloogvertelAphroditevanhaartoornteenoorHippolutosenhoesyhomgaanstraf.
HaarstrafisomtesorgdatsystiefmoederPhaidraophomverliefraak.
Phaidrais14|Pageeerbiedwaardigevrouengesteldophaareer,haarnaamenfamilie.
Dieinsigwatsyhetinhaareiegevoelensteenoorhaarstiefseunlaathaarverbitterdensybesluitomoptehoueet.
HaaroppasterraakbekommerdenprobeerverstaanwatPhaidrasekwellingis.
MetdienoemvanHippolutossenaam,reageerPhaidrasoheftigdatdieoppasterdiegevolgtrekkingmaakdatsyophaarstiefseunverliefmoetwees.
DieoppasteroortuigPhaidradanomnieoorhaastigebesluiteteneemnieenbeloweomgeneesmiddeltevindvirdiekwelling.
OngelukkiggaanverteldieoppastervirHippolutosnadatsyhom'needvangeheimhoudinglaatsweerhet.
Phaidrahooregterhaarstiefseunseverbitterdewoorde,enaangesiensyhaareerhoragashaareielewe,besluitsy"omhaarselfomdielewetebring"(VanRensburg1958:82).
Syhanghaarself,terwylsy'nbriefinhaarhandvasklemwaarinsydieaantygingmaakdatHippolutoshaaronteerhet.
HippolutossevaderTheseuskeerterugenvindsydooievroumetdiebeskuldigendebriefinhaarhand.
AsgevolgvanHippolutosseeedishynieinstaatomdiewaarheidtevertelnieenhywordgevolglikdeurTheseusuitdiestadstaatverban.
Theseusbeskikoorpaarbruikbarevloekewathyvandiesee-godPoseidongekryhetenhygebruikeenomHippolutosmeetevervloek.
PoseidonstuurreusagtigebulwatHippolutosseperdeverskriksodatHippolutosnoodlottigdeurdieinsidentbeseerword.
WanneerhyteruggedrawordnasyvadersehuisverskynArtemisenverduidelikdiewareomstandighedeaanTheseus.
Hippolutossterfnadathysyvadervergeweenvryspreekvanbloedsonde.
Hierdietragediebeelduithoediemensblootinstrumentindiegodesestrydomgesag(Segal1982:312)is.
Ditduiookaanhoebeskeidenheid(Sophrosyne)lofwaardigedeugis(Lucas1959:206).
15|Page3.
Grieksetragedie:'ntematieseoorsigInopvolgingnadiebesprekingvandiedrietragediesindievorigeafdeling,worddievolgendetematieseoorsigvoorgestel.
Dielesermoetingedagtehoudatweensdienoodwendigbeperkteomvangvanhierdienavorsingsopstel,so'nbespreking'nbeknopteeensalwees.
Onderdietematieseaspektewatekhierinonskouneem,is:1)DierolvandieGriekseteaterindiebreGriekseidentiteit–veralsoosditbetrekkinghetopdietemavandieindividuindiegemeenskap,endietemavanverhoudingtussengehoorenkunswerk.
2)Dietragiesemens,enmeerspesifiekdietragieseindividuensy/haaridentiteit.
3)Dieverhoudingtussendieprivatesfeer(oikos)endieopenbaresfeer(polis)komverderaandieeindevanmybespekingaandiebod.
EkherinnerdaaraandatdietematiesebesprekingindieafdelingasaanknopingspuntbyAristotelessedeugde-etiekmoetdien,soosditindiedaaropvolgendeafdelingaandiebeurtsalkom.
3.
1.
Grieksetragedie,GriekseidentiteitendieverhoudingtussengehoorenkunswerkJean-PaulVernantmaakdievolgendepuntoordieinvloedvandietragedieopinwonersvanAthene:"IbelievethattheGreektragedyhasameaning,thatforthemostpartthetragicpoetissayingwhatisexpectedbythepeopleofAthenswhocometositinthetheaterandwhowanttohearaboutwhattheyknow,whoknowwhoisspeaking,whatheisspeakingof,andhowitconcernsthem"(VernantinMacksey&Donato2004:274).
VolgensVernantisditbynaonmoontlikomdietragedievansyhistoriesekonteksteskei–hypraatoordie"egtesin"(egtesingewendebetekenisvanGrieksetragedie)(VernantinMacksey&Donato2004:274).
DiefeesteenmeerspesifiekdiefeestetererevandiegodDionusos,hetdieverderedoelgehadomasinstrumenttedienvirdieskeppingvan'nAtheenseburgerlikeidentiteit.
Dithetdiepolitiekeinstellingvandiedemokrasieaanondersoekonderwerp,sowelasdievraagprobeerbeantwoordwatditbetekenom'nburgerinhierdiedemokrasietewees16|Page(Easterling1997:6).
Nienetwasdieteater'nmiddeltotopvoedingniemaardithetookverbeterdeburgelikedeelnameaangemoedig(Janover2003:45).
Entogspreekdietragediessteedsvandagtotons.
WaaromWathettotdieantiekegehoorgespreekwatooktotonsvandagspreekKwessiesindietragediesaangespreek,soosfeilbaarheidennoodlotsbestemming,isnieuitsluitliktevindeindieGrieksetragedienie(Janover2003:49).
Diepolis,deurmiddelvandieteater,skepweldiegepasteplatformwaarkwessiesuitgebeeldkanword.
DieCityDionysiahetjaarliksmetelkesomergrootgetallemensegelok.
GeleenthedesoosbesigheidstransaksiesententoonstellingshetinteraksieaangemoedigtussenbesoekersendieburgersvanAthene.
Sulkesakebelangeinsamewerkingmetdieteateropvoeringshetdieaardvandiefeesbepaal:diemanifesteringvandiepolisendieskepvanteater.
Hierhetdiepolitiekendiekunstemekaarontmoet.
HannahArendthetdiepuntbeaammetdievolgendeuitspraak:"Thetheateristhepoliticalartparexcellence;onlythereisthepoliticalsphereofhumanlifetransposedintoart"(Kottman2003:82).
Deurmiddelvanteaterwasditmoontlikompolitiekeomstandighededermateteintegreerensintegee,datditookmoontlikwasomkritiekdaaroptelewer.
Dithetbeslaggevindinbeidebesinningoorhuidigepolitiesevraagstukkeenindieproblematiseringvantoekomstigeteoretieseenpraktiespolitiesemoontlikhede(Easterling1997:21).
Indieprosesisdieverhouding,maarookdiespanning,tussenwerklikheidenkunswerk(astragedie)opso'nwysegehandhaafdatdittot'nsamebindendeinterpretasiekonaanledinggee.
Hierdiestandvansakestaaninteenstellingtotvandagsewêreldwaarsakevandiedag(dietydgenootlikepolitiek),volgensPaulKottman,gereduseerwordtotwatdiejoernalistedaaroorkwytraakofwatinbeleidstukkedaaroorvoorkom(2003:89).
So'nreduksieontneemdieprosessyegtheidenopbouendespanning.
TydensdieCityDionysiaendiespeelvakvandiedramasworddiegehoorbewusgemaakvanhulselfasgemeenskap–gemeenskapwatterselfdertydverteenwoordigensaamgestelwordopdieverhoogdeurmiddelvandiekuns.
Diekollektieweervaringsvandiegemeenskaptydensdieoptredes,feesteenritueleisdus'nlewendigeprosesvanassimilasie,'nsoekenaegtheid-in-interaksieenburgerlikedeelname.
Daaromfunksioneerdietragediesookasmetafoorwantdiegemeenskapwordselfdieakteursendiestadwordopsybeurtdieteater.
Watbetekenhierdiestellingindiekonteksvanhierdienavorsingstuk17|PageTerwyldiedramasopgevoerwordendieskrywerbepaaldemeningslugdeurmiddelvandiedrama,blydiegehoorsteedsdieoudiovisueleontvanger.
Aangesiendiedramanieafgeslotevaninterpretasiefunksioneernie,worddiestadAthene,dieteater,endiegehooras'twaredieakteurs.
Tragedieisdusnieonpartydigespielwatnetdiepolisreflekteernie;ditbevorderookdiekritiesebevraagtekeningvandiepolis.
Dienarratieweinligtingindieantieketragediewasjuisin'nmatevoorafbekendaandiegehoor.
Verderhetdietragediediegehoorgemotiveeromverderteverkenentotgroterbegriptekom(Goward1999:13).
Diespanningwatdaaruitvoortvloeiwasveelvoudig:Dietragediewysverskeieoomblikkewaarindiepolisinkrisisverkeer,terwyl'nafstandvandierealiteitgehandhaafword(Kottman2003:92).
VolgensKottmanworddietragediebeskouas"bothfamiliartoanddistantfromthespectatorship–familiarenoughtoallowforidentificationanddistantenoughtoallowforreflection,critique,andsubsequentdiscussion"(Kottman2003:92).
Ditkaninteenstellingmetdiehedendaagsemassamedia(soostelevisieenradio),watmeerendeelseensydigisennieinterpersoonlikeinteraksiemotiveernie,gesienword(Goward1999:15).
Diespanningwatdietragediekenmerkworddeurverskeiemeganismesaangespreek–byvoorbeelddiegebruikvandieverskynselvanberou.
Diedramasvoeraspekteopdieverhoogopwatewetekenendisvandieregtelewe,naamlikrituele,begrafnisseenberouvollehandelinge.
Diepolisofteweldiegemeenskapwordmeerbewusvanhomselftydensdieuitbeeldingvanberouendiegedeeldeervaringewatuitgebeeldwordopdieverhoog.
OnstrefditinSophoklesseAntigoneenEuripidesseHippolutosaan.
Kottmanbespreekhoedatberouopgevoerwordinelkedrama,maarookhoediedramasberouindiegehoorontlok.
Dieopenbareritueelvanberouendieseremonievandiebegrafnisversekerdatdieafgestorweindividuseleweverlengwordindiegemeenskapsegeheueenintoekomstigehoedanighede(Segal1995:120).
DieverliesvanHaimonsetoekomstigevrouAntigoneendieverliesvanbeideKreonsevrouenseun,wakkerempatieaanbydiegehoor.
Omdatdaarongetwyfeldmenseindiegehooriswatop'nsoortgelykewyseverliesegelyhetkanhulledusmetdieverhaalendiekaraktersidentifiseer.
OpsoortgelykewyseveranderdieprivatedroefheidvanPhaedraaandiebeginvandiedramaHippolutosnadieopenbaredroefheidmetHippolutossedoodaandieeindevandiedrama.
Hierdiegebeurefunksioneerdusasmetafoorvirpersoonlikeenindividuelelydingwatindieselfbewustheid18|Pagevan'ngemeenskaplikereaksieweerklankvind(Kottman2003:91).
Teaterisdiemiddelwaardeursensoriesekrisisseversterkword,aangesienditdieblikopdieverhoogfokus.
Omdatkonflikfunksioneerastragediesebasiesestruktuur,bewerkstelligdieveleoomblikkevanangswedersydseemosiesbydiegehoor.
Diekonflikwordveralgevindindieoomblikkewaardiestabiliteitvandiemenssekennisoordiewêreldendiegodeomvergewerpwordsodatdaaronsekerheidinordeenwanhoopontstaan(Segal1995:136).
VolgensDerrickdeKerckhoveisdietragediesisteemvankommunikasiewatdiesensorieseprojeksiesvandiegehoordermatemanipuleerdatditietsbetekenisvolbeginverbeeld(DeKerckhove1981:25).
Hierdeurwordsingeskep.
Wanneerdiegehoorgekonfronteerwordmetverskynselwatsoortgelykaandiewerklikheidis,worddiekykergedwingomdieverskynselteinterpreteerasofditwerklikis.
Diegehoorprojekteeremosioneelopdieverhoogendeurmiddelvandiedramatieseaksiesvandans,sangenspraakwordbetekenisgewingweerteruggevoernadiegehoor.
DaaromhetdieGrieksetragediesogrootimpakopdiegehoor(enselfslesers),wantditpostuleerdiemoontlikeenvraoplossingsdaarvoor.
Diekonflikwatinherentaantragedieisvindnienetopdieverhoogplaasniemaarookindieindividuenindiegemeenskap.
Indieprosesbieddietragedieniemoreleoplossingsendoeltreffendeantwoordeniemaarstelditvraeaandiegehoor.
Diegehoorendieindividumoethomselfdievraagafvrawathysoudoenindieselfdeomstandighede.
Meerasdit,tydensdieontvanklikeoomblikkevansensorieseinnameenintellektueleassimilering,diesienendieinterpreteervangebeure,isdiegehoornievervreemvandiegebeurenie.
Dievertolkingwordeieaandiegenewatditaanskou,dieervaringwordpersoonlikmaarwordookdeurdiegemeenskapgedeel.
Dieoplossingworddusniegevindindiegevolgtrekkingsvandietragedieopdieverhoognie,maarwordgemaakindieinterpretasieendieskeppingvansingewingdeurdieindividu,enindiegemeenskaplikeervaringvandiegehoor.
TerverhelderingkandaarnadievolgendeaanhalingvanKerckhovegewyswordwatopsybeurtJamesJoyceaanhaalwatsêdat"themirroristhefastestsystemthatturnswithoutwheels"(DeKerckhove1981:34).
Ditisdieweerspielingwatdiebeeldmoontlikmaak.
Daarom,deurmiddelvanoptredesopdieverhoogwatdiebekendeendieonbekendeuitbeeld,worddieledevandiegehoorgedwingomhulselftebevraagteken.
HierdievoorbeeldvandieGrieksetragedieswekgrotersinvanbewuswording,aangesiendieskepvansinmetonsinteraksiemetdiewêreldsaamhang.
19|PageWanneerdiewêrelduitbalansis,kanditdaartoeleidatonsaanverliesvantragiesewêreldbeskouingly.
Tragedieisdusbymagteomhelendtefunksioneerinsamelewing(soosvandags'n)watinsinskrisisverkeer.
HoeweldieantiekeGrieksekosmologievandiehedendaagsebenaderingtotgode/Godenpolitiekverskil,isdaartoglessewatgeleerkanworduitdieantieketragedieaangesienditsteedsashelendtotonsspreek(Oudemans&Lardinois1987:11).
3.
2.
DietragiesemensDiedrietragedieskrywerswathierbespreekword,Aischulos,SophoklesenEuripides,sowelasdiedrieonderskeietragedies–SeweteenThebe,AntigoneenHippolutos–hetdustotdieGriekseidentiteitbygedradeurmiddelvandieverhoudingtussendiegehoorendiedramaopdieverhoog.
Dieimpakvandieoudiovisueleopdiegehoorhettotsinskeppingtydens'nopvoeringvandiedramaoftragediebygedra–'nnalatenskapindiegemeenskapwatnieuitgewiskanwordindiehistoriesekonteksnie.
Dusdiekonflikwatdeelvandietragedieis,speelnieslegsopdieverhoogafnie,maarookindieindividuenwordmiddeindiegemeenskapgeplaas.
Tydensdieonskynlikpassieweoomblikkevansensorieseinnameenintellektueleassimilasie,diesienendieinterpretasievangebeurtenisse,isdiegehooregternievervreemdvandiegebeurtenissenie.
Dievertolkingwordherkendeurdiegenewatditaanskou;dieervaringwordverpersoonlikenwordgedeel.
Sodoendetransendeerdietragiekdiehedeendrabytotsinskeppinginsoweldieopenbareenprivatedomeinvandiesamelewing.
Daarisreedsaandiebeginvanhierdieafdelingdaaropgewysdatdiebesprekingindieafdelingoordietragiesemensensy/haaridentiteitinverbandgebringkanwordmetdiebesprekingvandiedeugsamepersoon(Aristoteles)indievolgendeafdeling.
AristotelesseNicomachieseEtiekfokusopdiehandelingvandiedeugsamepersoon,insyindiwidueel-etiesesowelassy/haaridentiteitasgemeenskapsmens(diepolitiese).
Tervoorbereidingvanhierdiebesprekingworddaarnouopdietragieseindividuofkaraktergefokus.
1Virgroterhelderheidoordieverskillendekosmologie.
KyknaOudemans,Th.
C.
W.
,&Lardinois,A.
P.
M.
H.
1951.
TragicAmbiguity:Anthropology,PhilosophyandSophocles'Antigone.
Leiden:E.
J.
Brill.
20|PageSodoendekandaarbywysevan'nkritiesevergelykingtot'nbegripgekomwordvandieverskilleenooreenkomstetussendietragiesemensenAristotelessedeugsameindividu.
Identiteitenphronesis,oftewelpraktiesewysheid,isdienewetemasvanhierdiebesprekingaangesienelkeindividu'neieidentiteithetenookdiemoontlikheidhetomdieeienskappetekanbesitvandiephronimos–diepraktiese,wysepersoon.
Indielaasteafdelingvanhierdiewerkstuksalgepoogwordomhierdietemastekontrasteermet'nbesprekingvandiemoontlikeverliesaan'ntragiesewêreldbeskouingbinnediemodernesamelewing.
Inhierdiegedeeltevaldiefokusdusopdietragiesekaraktereienskappe.
Omdathulleegterliterêrekaraktersisennieregtepersonenie,kanhulleniewerklikasgeskiedkundigerolmodelleofvoorbeeldediennie.
Hulimpakopdiegenewatoorhullelees,kanegternieonderskatwordnie.
Diegrootsheidendietragieseaardvankaraktersvandieantieketragiekmaakhullemeerasnetliterêrefigure.
Hulleisfigurewatonsinspireeromongekendehoogtestebereik,entogvreesonsdienagevolgedaarvan.
Dus,onsblyvasgevangindieoomblikvanekstasetussendiefantastieseendievreeslike,dietragieseendieromantiese,enwordgeraaktotinonskern.
Indiendietragiesekaraktermetdiedeugsamemens(Aristoteles)ofselfsdiedeugsameleierverbindword,kandittotinteressantegevolgelei.
Sokanonsondermeervra:IsdiegouemiddewegvantoepassingopdietragieseheldIsdaargrootsheidverbondeaandiegouemiddeweg,enwatsaldieimplikasiesdaarvanwees3.
2.
1.
DietragieseindividuVervolgensworddiekoningshuisvandieLabdakidaiaan'nkritiesebeskouingonderwerp.
DiebeskouingdekkoningLaiosenkoninginJokaste,enkoningOedipusseverhaaltotbysykinders,dieseunsEteoklesenPoluneikesendiedogtersIsmeneenAntigone(Oudemans&Lardinois1987:17).
2.
Aandiebeginworddietragieseheldbinne'npolisgeplaas.
Indiedramaverskyndieheldgewoonlikasdieregeerdervandiepolismaarookniealtydnie(soosindiegevalvanAntigone).
Antigoneisdieheldinvanhierdietragedie,maarsyisdiedogtervanThebese2Vir'nvolledigestamboomvandieThebaansekoningshuis,ofteweldieLabdakidai,kyknapp.
17-21inOudemans,Th.
C.
W.
,&Lardinois,A.
P.
M.
H.
1951.
TragicAmbiguity:Anthropology,PhilosophyandSophocles'Antigone.
Leiden:E.
J.
Brill.
21|PageeertydseregeerderOedipusentydensdieafloopvandietragediedieverloofdevanHaimon(diehuidigevors,Kreon,seseun)(VanRensburg1959:58).
Hierdiekaraktersisalmaldeelvandiekoninklikefamilie.
Nouomterugtekeernadievraag:IsdiegouemiddewegvantoepassingopdietragieseheldWieisdietragieseheldDietragieseheldofkarakteris'nindividuindiepolis,onderhewigaandiepolissewette,tensyhy/syditeksplisiettééngaanofasregentdiewetteverander.
Insgelyks,indienhierdietragiesekarakter'nindividuis,ishy/syookonderhewigaanmorelestrukturewataanvaarwordindiepolisendiegemeenskapwatdaarinlewe.
Deur'nverbandtetrektussendiedenkpatronevandiepolisindietydvandieGrieksetragedieskrywers(5deeeuV.
C.
)enAristotelessegouemiddeweg,hetnatuurliksybeperkinge.
JacquesLacanskryf"[A]lmostacenturyseparatestheperiodofthecreationofgreattragediesfromtheirinterpretationbyphilosophicalthought.
Minerva,asHegelhasalreadysaid,takesflightattwilight.
I'mnottoosure,butIthinkweshouldrememberthisformula,whichhasbeensooftenevoked,torecallthatthereisafterallsomedistancebetweentheteachingsembodiedintragicritesassuchandtheirsubsequentinterpretationintheformofanethics,whichwithAristotleisascienceofhappiness(Lacan1992:250)".
MensmoetdusmetdienodigeomsigtigheidtewerkgaanasjydietydperkenskeppingvandietragediesmetPlatoenAristotelesseargumenteenfilosofiesedenkedaaroorwilvergelyk.
Desnieteenstaandekandittot'ninteressantedenkspelleiomdietragiesemensingesprekteplaasmetdieideevandiedeugsamemensendiebegripvandiegouemiddeweg.
Diedoelisom'nsamehangendeindrukteverkryvandieverskilleenooreenkomstetussendieeienskappevandietragiesekarakterendievandiedeugsamemens.
Dieuiteindelikevraagis:Isdaar'nplekvirsulkeindividueindiemodernesamelewingIsdaarietswatonsbyhullekanleerKandietragiesekarakterietsmeerweesasbloot'nfiguurindieletterkundeNetsoosindiegevalvanegterolmodelle3,ofhullenouintellektueel-ofemosioneel-inspirerendis,kanliterêrefigureookblywendeinvloeduitoefenopdiegenewatdietekstewaarinhullefigureerlees.
Indieopsigkanliterêrefigurenetso"werklik"weesasbronvirinterpretasieenvaninspirasie.
HierdiepuntkanaanLacansestellingvanAntigoneastragiesemensverbindword:"Weknowverywellthatoverandbeyondthedialogue,3Mensewatwerklikgeleefhetenoorledeis,soosgenl.
JanSmutsenoud-pres.
NelsonMandela.
22|Pageoverandbeyondthequestionoffamilyandcountry,overandbeyondthemoralizingarguments,itisAntigoneherselfwhofascinatesus,Antigoneinherunbearablesplendour.
Shehasaqualitythatbothattractsusandstartlesus,inthesenseofintimidatesus;thisterrible,self-willedvictimdisturbsus"(Lacan1992:303).
Dieimplikasiestrekverder,totdietragiesehelde/heldinnewatveleooreenkomstemetdiegodegedeelhet,byvoorbeeldinhulgraadvanwelvarendheid(KoningOedipusindietydperknadathydieSfinksoorwinhet)enontbering(KreonseongeluknádievonniswathyoorAntigonegevelhet).
Antigonebendrukmensdeurhaarbynagoddelikedapperheidwathaardoodtotgevolghet.
Inwattermateverskilhierdiebeskrywingvan'ndramakaraktervandiebeskrywingvan'nwerklikepersoonDieimpakvanAntigoneopdieleserisblywend–ditstrektotdiepindiesielenpsigevandieleserenbenvloedsy/haarinteraksiemetdiewêreld.
Hierdieverhoudingstussenteks,leserenwêrelddrawesenlikbytot'netieseinteraksiemetdieander.
Endaarom,meernogasenigeanderrede,benvloeddietragiese'nmensseetieseinteraksiemetander,netsoosdiebeginselsvandiegouemiddewegjouetieseinteraksiemetdiewêreldinligenvorm.
Hoebringonsdietragieseingesprekmetdiedeugdelike,Antigoneingesprekmetdiefilosoof3.
2.
2.
IdentiteitDievolgendedeelvanmybesprekingfokusopdieidentiteiteneienskappevanOedipusensydogter,Antigone.
Hierdieeienskappeisspesifiekteenwoordigindietragedies,OedipusTyrannosenAntigone.
Indiebesprekingwathiervolgworddieeienskappewatnavorekomby'nleesvanhierdietragedies,onderdieloepgeplaas.
WatisidentiteitEubensêdat"people'sidentitiesarerevealedbythewaytheymoveandholdthemselves,bytheirspeechanddeedsandbythecharacterandfatethatseemstheirsalone"(Euben1990:96).
Hierdieidentiteitvan'npersoononderskeihomvanander;ditisdieeienskappeuniekaandiepersoon.
Maaridentiteitonderskeipersonenienetvanmekaarnie,ditidentifiseerhulleookmetanderpersone.
Dusis'npersoon'nindividumaarookdeelvan'ngemeenskap.
Eubenstelduidelikdat"identityisamatterofstandingwithaswellasstandingapartofcommunityaswellasindividuality"(Euben1990:96).
Omidentiteit(individueleidentiteit)teverstaanisditdwingendnoodsaaklikomdie23|Pageidentiteitmetmeervoudigeanderidentiteitetevergelyk.
Ditkomdaaropneerdatidentiteitverwysna'nindiwiduseplekindiegemeenskap,indiegeskiedenisenbinnedieraamwerkvanomstandighede.
Politiekisniereduseerbaartotpolêreopposisiesnie;daarisnienoodwendig'nteenstrydigheidtussenvryheidengesag,gemeenskapenindividualiteitnie.
Sulkeopposisiesisskynbaarvanaardendraweldeegliktotidentiteitsvormingby.
DiekosmologievanantiekeGriekelandisnie'nnetjieseafgebakendekosmologienie.
Dieonderlingeskeidingtussendiemensendiegodewasnieabsoluutnie.
SoosgesteldeurOudemansenLardinois(1987:82),"[T]hehumansphereandthedivineoneremainedconnectedinvariousways".
IdentiteitissaamgesteldeurdieverskeieaspektevandieGrieksekosmologiewatbeidemarginaliseringentransgressietoegelaathetinverskeiesfere,soosbyvoorbeeldtussenmensennatuur(dieGriekeenhulgode);insosialeinteraksie;dieleweendiedood;wetenorde;eninsigenverduistering.
4DiesomtotaalvanomstandighederondomdiekoningshuisvanThebesorgvirdiesamestellingvandieidentiteitvanbeideOedipusenAntigone.
Hierdieomstandighededefinieerdiegrensewaarbinnehullebeweeg,asookdieuiteindevanhulkeuses.
DieOrakelvanDelphiisvandeurslaggewendebelangenindiebekendeuitspraakwatditlewer–"KenJouself"–isditduidelikdatdiemenssyplekindiekosmosmoetken.
Menseisniegodenie,hulleisniéonsterfliknie.
Toghetdiemenslikheidvanhierdieindividue,sogekenmerkdeurweerbaarheidengrootsheid,'nimpakwatverderstrekasdiegeskiedkundigemilieuwatdietragediesopgelewerhet.
DaaromisdaarookverwysingnadieOrakelseuitspraakrakendeSokrates,naamlikdathydiewysstemanopaardeis.
DieuiteindelikebedoelingvandieOrakelwas:"…dieeerstestaptotdieverkrygingvanwarekennisisdiebesefvaneieonkunde"(VanRensburg1959:157).
Sodoendekanophermeneutiesewysedievraaggestelword:WathetdiéuitsprakebetekenvirdiemensindieOudheid.
WatbetekendielewensverhalevanOedipusenAntigonevironsvandagWordlaasgenoemdeseidentiteitemetelkeleesgeherformuleerenoorgenterpreteerOfsoumenskonsêdathoewelhullevanhulidentiteitontneemisenkanword,engesoleer4Vir'nvolledigebesprekingvandieaspektevandieGrieksekosmologie,kyknapp.
82-106inOudemans,Th.
C.
W.
,&Lardinois,A.
P.
M.
H.
1951.
TragicAmbiguity:Anthropology,PhilosophyandSophocles'Antigone.
Leiden:E.
J.
Brill.
24|Pageenopnuutgenterpreteerkanword,hulleassyndedeelvandiekorpusvantragediesookoor'ngesamentlikeidentiteitkanbeskikAandieeenkantisdaar'nbesonderseeensaamheidverbondeaantragiesehelde,"forintheendtragicheroesarealwaysisolated,theyarealwaysbeyondestablishedlimits,alwaysinanexposedpositionand,asaresult,separatedinonewayoranotherfromthestructure"(Lacan1992:333).
Aandieanderkantgaandithiernienetomvoorspelbaarheidnie,maarookooruniekheid.
Watisdiemagtewatonskeusesenaksiesbenvloedenishierdiemagtesoveelandersasdiemagtewat'nimpakoptragiesekaraktershetDieomstandighederondomOedipusisuitdiestaanspoortwyfelagtigeninduisterheidgehul,dusdraditbytotdieonsekerheidvansyouerhuisendieherhaaldelikeverdoemendeuitsprakevandieorakelteenoorOedipusensyfamilie.
DieeersteantwoordvandieorakelteenoorkoningingLaioswas:"OLaios,'nseunsalvirjullegeboreword,maarjyisbestemomdeursyhandtesterf"(Conradie1964:102).
DaarnaskenkJokastegeboorteaan'nseun,enuitvreesvirdieorakelseuitspraakendiemoontlikewaarmakingdaarvan,besluitdiekoningspaarvanThebeomwelvanhulseunontslaeteraak.
Syenkelsworddeurboormet'nysterpenenhywordvir'nherdergegeewieseverantwoordelikheidditisomtesorgdatdieseungeloswordopdiebergKithairon,sodathykanomkom.
Ongelukkig(ofgelukkig)simpatiseerdieherdermetdiebabaensodoendebelanddiebabainKorinthe.
Watwelbaieinsiggewendis,isdatdiebaba,Oedipus,senaam"gesweldevoet"(Conradie1964:102)beteken.
Hierdienaam,onderhewigaandieomstandighederondomOedipussegeboorteendieimplikasiesvandieorakel,isdeelvansyidentiteit.
Oedipusveranderenpasopverskeiegeleenthedeindietragediesasindividusyidentiteitaan:asprins/seunvankoningPolubosensyvrouMeropevanKorinthe,enasvlugteling.
Dieorakelseuitspraakblyegter:"OOedipus,jyisbestemomdiemoordenaartewordvandievaderwatjouverwekhet.
Daarnasaljymetjoumoedertrouenbyhaarkinderverwek,ietswat'ngruwelonderdiemensesalwees"(Conradie1964:103).
Verderishy(Oedipus)wandelaarwat'ngroepmansdoodmaakbydieplekwaardriepaaiebymekaarkom;oplosservandieSfinksseraaisel;koningvanThebe;manvankoninginJokaste;vadervanEteokles,Poluneikes,IsmeneenAntigone;enlaastens,dietragieseheldwatsyeindetegemoetloopbydiewoudteKolonos(Conradie1964:103-111).
Dus,asvoorbeeld,duiOedipusaanhoediewedervaringevan'nmensselewe–joukeuses,25|Pageoptredes,watmensvanjouselfsêenwatandervanjousê–bydratotjouwesenlikeidentiteit.
Hierdieidentiteitfunksioneerop'nmikrovlak(asindividu);op'nmesovlak(aslidvan'ngemeenskap)enop'nmakrovlak(diemensas'nweseindieheelal).
IndieverhaalvanOedipuskomhierdiebeginseltersprakeindieSfinksseraaisel:"Watisditwateenstem,maarviervoeteentweevoeteendrievoetehetDitisdieenigstevandiewesensopaarde,indielugofindieseewatsyvoorkomsverander.
Maarwanneerhyopdiemeestevoetevoortbeweeg,danishydiestadigste"(Conradie1964:105).
Dieantwoordophierdieraaisel,watdusookThebevryspreekvandieteisteringdeurdieSfinks–isdiemens.
OedipusantwoorddieSfinksmet:"Luister,ogevleueldemonster.
Diewesevanwiejygepraathet,isdiemens.
Nadathygeboreis,kruiphyophandeenvoete;ashygrootgewordhet,loophyoptweevoete,eninsyouderdomhethy'nkierie,'nderdevoet,nodigomopteleun"(Conradie1964:105).
Dus,asoplossingtotdieraaisel,herbevestigOedipusdiemensseposisieindieheelal.
Hybevestigooksyeieidentiteitasmens,sybetrokkenheidin'ngemeenskap,dienuwekoningvanThebe,ensyeiepersoonlike/mikro-identiteit;diepersoonwatweer'nplekgevindhetsonderomsyvadertevermoorenkindersbysymoederteverwek.
MaarOedipusdinkverkeerdelikhyhetsylotvrygespring,minwetendedathymetelkestapdieOrakelvanDelphiseuitspraakbevestig.
OphierdiepuntkandaarookverwyswordnadieKoorsedialoog,hullofliedteerevandiemensinAntigone,deurditaandieSfinksseraaiseltekoppel.
Hullesing:"Andspeech,andwind-swiftthought,andallthemoodsthatmoldastate,hathhetaughthimself;andhowtofleethearrowsoffrost,when'tishardlodgingundertheclearsky,andthearrowsoftherushingrain;yea,hehathresourceforall;withoutresourcehemeetsnothingthatmustcome:onlyagainstDeathshallhecallforaidinvain;butfrombafflingmaladieshehathdevisedescapes.
.
.
"(Hadas1982:100).
Diemensisduswonderlikenstrewenaheerlikheid,maarteenditwatsyuiteindelikenederlaagverseker,diedood,hethygeenverweernie.
Meerasditnog,diemensissomsdiemiddeltotsyeieuitwissing–soosuitgeligindiebesprekingvandietragediesvanAntigoneenander.
Op'nfisiekevlakfunksioneerdietragedie,soosafgespeelvoor'ngehoor,ookas'nvoertuigviridentiteitskepping–dieAthenershetdieplatformgeskepwaarhulle26|Pagevoordurendenkonsekwentkonbevraagteken:"Wieisons"en"Waarheenisonsoppad"Eubensomditnetjiesopmetsyuitspraakdat"Whetherthroughtragedyinthetheater,SocratesintheAgora.
.
.
PlatointheAcademy,theyaboveallotherssoughttodefinethemselvesascitizens,mortalsandthinkers"(Euben1990:109).
Teropsomming:op'nmeta-narratiewevlakworddieleserookdiegeleentheidgegeeomsyofhaarplekindiekosmostebevraagtekenensodoendeaktiefbetrokketeweesbydieidentiteitskeppingenetieseinteraksievan'nindividu,binne'ngemeenskap,opdieaarde.
3.
3.
PolisendieoikosDiebesprekingvandieverhoudingtussenindividuengemeenskapwordindieslotgedeelteaandiekwessiesvandieprivate(oikos)endieopenbare(polis)verbind.
Habermas(1991:3)skryf:"InthefullydevelopedGreekcity-statethesphereofthepolis,whichwascommon(koine)tothefreecitizens,wasstrictlyseparatedfromthesphereoftheoikos;inthesphereoftheoikos,eachindividualisinhisownrealm(idia)".
Habermasmaakdushier'nonderskeidtussendieopenbaredomein(polis)endieprivatedomein(dieoikos).
Hierdiestellingwordgemaakteendieagtergrondvandieopenbarelewewatsigselfindieagoramanifesteer,maarnieaandieomvangvandieagorauitgelewerisnie.
Dieopenbarehetplaasgevindtydensgesprekkeenbesprekings(lexis,)gedurendekonsultasiesofindiehowe,maarooktydenspraxis,byvoorbeeld,inoorloeninatletiek(Habermas1991:33).
Omhieraantekondeelneemwasburgerdusvryvanarbeid;ditwasdieslawewataandievereistesvanarbeidmoesvoldoen.
Daarteenoor,insypersoonlikehoedanigheidasmeesteervansyprivatehuishouding,wasburgerinstaatomtekondeelneemaandiepubliekedomein.
Statusindiepoliswasgebaseeropdiestatusasmeestervandieoikos(Habermas1991:3).
Soosverwysnadieidentiteitvandietragieseindividu,moetditbeklemtoonworddatdieAntiekeGriekeoor'nkosmologiebeskikhetwatholistiesvanaardwas.
Daaromwasdiefokusnieopdiepersoonasindividunie,maareerderopdiepersoonasdeelvan'ngemeenskapmetverskeiesosialeinteraksiesenverhoudings(Oudemans&Lardinois1987:96).
WatisdandiepraktieseimplikasiesvandiepolisendieoikosDit27|Pagebehoortindiestadiumduidelikteworddathierdievraag'nimpakhetopdiebesprekingvandieverhoudingtussenindividuengemeenskap.
Aristoteleshetdieoikosbeskouasdiebasiesemaatskaplikeeenheidvandiepolis.
Hierinvindonsdieprimêreverhoudingsvanmanenvrou,eienaarenslaaf,ouerenkind(Roy1999:2).
Asgevolgvandieverhoudingtussendiepolisendieoikos,diesogenaamdeskeidingvandiepubliekeenprivate,kandaaraangeneemworddatspanningaanwesigwastussendietweedomeine.
Hierdiespanninghetgemanifesteerwanneerdiepoliswetteafgedwinghetopdieoikos;ditwordveralgevindwanneersakerakendeburgerskaptersprakewas.
OnsvindhierdiespanningepertinentaanwesigindietydperkwaarinEuripidesgeskryfhet,toeditsekereproblemevirnie-burgersopgelewerhet.
DiekwessiewordindiedramaHippolutosaangespreek.
Hippolutoshetgebukgegaanonderstigmaasgevolgvansygeboorteuitvrouwatnon-Griekwas;hywasdus'nbuite-egtelikekind(Hadas1982:249).
Vroue,slaweenvreemdelingeissteedsmens-in-die-natuur,gelykaandieburgervanpolis,maardiewettevandiepolishethierdiegelykheidverwring.
Togwasdiepolisafhanklikvandieoikosomburgersteproduseer,wantkindershetbygedratotsekuriteitendievooruitgangengroeivandiepolisverseker(Oudemans&Lardinois1987:97).
MeernogasdiebydraetotbasiesesekerheiddeurdieproduseringvankinderswatwettigeburgersvanAthenewas,wasdaardieverdereaannamedathullediestatusvan"burgerskap"soukonuitlewe,ensoudaaromkwalifiseeromdieroltevervul.
Netburgerskonegterdeelneemaanpolitiekenanderaktiwiteiteindiepubliekedomein.
Dieduideliksteinmengingvandiepolisindiedomeinvandieoikoswasmetdieherformuleringvandieburgerskapwette.
Daarisaanvanklikneergekykop'nhuweliktussenAthenerennie-Athener.
Maarindievierdeeeuhetditboonoponwettiggeword.
Totenmetongeveer451v.
C.
wasburgerskapvoldoendegewaarborgmetnetdievaderasburger,maarnádiewetvanPeriklesin451v.
C.
moesbeideouersburgerswees.
Aangesiendaargroterbehoeftewasaanmeerkinders,maarwelmeerwettigekinders,isgroterdrukopdieoikosgeplaasomtevoldoenaandievereistes.
DitwordgevolglikduidelikerwaarindiespanningindiedramaHippolutossyoorsprongtedankehet.
EuripideshetHippolutosin428v.
C.
geskryf,22jaarnáPeriklesseherformuleringvandiewet.
HetEuripidesditbevraagteken,ofwasditindiealgemeengeskilpuntonderdieAthenersIndienwel,was28|Pagedaarenigsinsbehoefteomdiepolishierinteentegaan,enhetgeleenthedehiervoorhulselfvoorgedoenDaarkannetgespekuleerwordoorhoegereelddiepolisingemenghetmetdieoikos,enhoeveelspanningditinderwaarheidveroorsaakhet.
Alisvrouenieerkenasburgersnie,hethierdiewetsverandering'nimpakophulstandindiesamelewinggehad.
Ditismoeilikomvastestelwatpresiesvrouesestatusindiesamelewingwas.
Indievierdeeeuishullebeskouasslawe,ofewigeminderjariges(Shaw1975:255),terwyldaar,volgensThoekudides,indievyfdeeeugeenerkenningvanvrouewasnie(Shaw1975:255).
DaarkannieaangeneemworddatdiewetsveranderingvanPerikleshierdiebedoelinggehadhetnie,maarvrouehetgroterrolbeginspeelindieoikos.
Meervrouefigurehetookprominentbeginverskynopbegrafnisbeeldhouwerk/relifsná451v.
C(Roy1999:5).
Daarteenoorhetdiepolisvroegindievyfdeeeuverdereimpakgehadopdieoikosmetbetrekkingtotdiestaatsbegrafnissevanoorlogsgesneuweldes(Roy1999:5).
VolgensRoyhetdiepolisdieverantwoordelikheidvireerbarebegrafnissebydieoikosoorgeneem.
IngevolgeAtheenseopvattinghetburgerswatheldedoodgesterfhet"eerbarebegrafnis"gekry(Roy1999:5).
Diepolishetookvoorsorggetrefvirdieseunsvandiegestorweburgers.
IndievyfdeeeuhetrykAtheensefamiliesweldiewetineiehandegeneemdeurmonumenteopterigvirfamilieledewatinoorloomgekomhet.
DitisderhalwevangrootbelangdatSophoklesAntigonein441v.
C.
geskryfhet.
DieGrieksepolis-ideehetgevolglikdiegesagvandiepolisoorsyburgersendieoikosonderskryf,insgelyksdiegesagvandieoikosoorsybewoners.
Dietersaaklikekonflikisdusietseieaanhierdietydperkvanopenbarebegrafnisseendiebevoorregtingvandieopenbaredomeinbodieprivate(Rhodes2003:114.
).
Soortgelyketemasmaakhulopwagtingindietragediesrakendedieuitbeeldingvanmansteenoordieuitbeeldingvanvroue.
VolgensRhodes(2003:115)worddierollevanmansenvrouefundamenteelbepaaldeurhulverhoudingmetdieoikos.
HyverwysnaXenophonwatgesêhet:Dievrouseplekisindiehuis,diemans'nbuitenshuis.
Dievrousewaardeswordgevolglikgekenmerkdeurhaartoegeskrewerolbinnedieoikos,naamlikomkindersvoorttebringendiefamilieteversorg.
Dievrouwasniedeelvandieopenbareleweniewantindiensyditsouword,souditbetekendaarskortietsindieprivatedomein,indiehuis–enditsouhaareggenootseeerbaarheidaantas.
Dievrouserolwentelgeheelenal29|Pageomdieinstandhoudingenversterkingvandieoikos(Rhodes2003:115).
Daarteenoorworddiemanserolgekenmerkdeursybetrokkenheidindiesamelewingbuitedieoikos.
Sybasiesepligisomdieoikosteverdedigensodoendevennootskappetehêmetanderhoofdevanhuise.
Diebestaanvanhierdieinteraksietussendomeineversterkdiepolis.
Ditisbelangwekkendomteletdaaropdatdiebegrip"ekonomie"uitdiebegripoikosvoortspruit:Oikonomia,watletterlik"huishoudelikebestuur"beteken,islateringebruikgeneemasverwysendenadieekonomiesebestuurvandiepolis,ofteweldiestaat(Westgate2007:235).
Daaromwasdiepolisindiebremetafoorvirdieoikos,enindiendaarproblemebestaanhetindieoikoshetditweerspielindiepolis.
Dievrouisdussimboliesvandieoikos(dieprivate),endiemansimboliesvandiepolis(dieopenbare).
Enditbelignou'ninteressanteaspekvandietragedies.
Menswatnetdieoikosofnetdiepolisomhelsisnethalwepersoon.
Gemeenskapwatdieoikos/vrouignoreer,salonvrugbaarenkoudbly.
Gemeenskapwatdiepolis/manignoreer,saloor-emosioneelkonwordenkort-kortbetrokkewordbyfamilialegekibbel(Shaw2007:257).
Alverteenwoordighierdietweedomeineverskillendepole,isdieGrieksebeskawingeenheidasgevolgvandiebestaanvandiepole,enmoetdiepolisendieoikosinbalansmetmekaarbly.
(Shaw2007:257).
WaaromhethierdiesaakbetrekkingopdieGrieksetragedieShawargumenteerdatantiekeliteratuurenmaatskaplikedokumenteditduidelikstelwatdiepligtevanvroueis,dusdiesogenaamde"beeldvanvrou-wees"(Shaw2007:256).
Inteenstellinghiermeedoenvroueindietragediesjuiswathulleniemoetdoennie.
Byvoorbeeld,Antigonesebeeldbeginasdievantipiesevrouwiesebelangeterbeskermingvandieoikosis:SygeehaarbroerPoluneikeseerbarebegrafnis.
Kreonisduidelikdiebeskermheervandiepolisentreeooreenkomstiglikmanlikop.
Geleidelikbeginhullerolleverander.
AntigoneneemmeermanlikeeienskappeaanterwylKreonmeervroulikeeienskappeaanneem.
Ditisduidelikdathierdiespanningtussendiepolisendieoikosdeurdietragedieskrywersaangespreekis.
Menskanverwysnadierituelevanberouendieseremoniesvanbegrafnissewaarvroue'nbepaaldeambivalenterol(tegelykteenwoordigenafwesig)moesvertolk.
InCharlesSegalseSophocles'TragicWorldworddaargesteldat"*W+omen'slamenthelpsthedeadmakethepropertransitionfromtherealmofthelivingtotheotherworldbutitisalsoperceivedasasourceofemotionalviolenceanddisorder"30|Page(1995:119).
DietragedievanAntigonewordsentraalinhierdiekonflikuitgebeeldwanneerdieritueelvanberouvanuitdieprivatedomein(diehuis,gelebuitediestadsemure)verskuifnadiepubliekedomein(dietuistevanKreon,engelebinnediestadsmure).
IsditsimptomatiesvandiepereknelpuntVolgensArrowsmithkomditjuisookvoorinEuripidessedramas–watdiebotsendewaardesvanverdeeldekultuuruitbeeld,handaanhandmetnuutgevondeonvolledigheidvandiemenslikepsige(Shaw2007:258).
DitwordverderverduidelikdeurRhodes(metverwysingnaArrowsmith):"[T]heAtheniansregardedthetheater,notasentertainment,butasthesupremeinstrumentofculturalinstruction,ademocraticpaideiacompleteinitself"(Rhodes2003:117).
Euripidessedoelwasjuisomtebevraagteken,nieomteromantiseernie.
Wanneerdierollevanvroueenmansomgekeerword,bedreigditdiebalansvandieburgerlikeorde.
PresiesditgebeurinSophoklesseAntigonewaardierollevandieswakkereendiebemagtigde,envanslagofferenagentomgeruilword.
Antigoneneemdiemeermanlikeeienskappeaan,terwylKreoninvroulikeberouensrol"verval"(Segal1995:136).
Ditisdiekunstenaar,inhierdiegevaldietragedieskrywer,sepligomdiebalanstussendiepolisendieoikosteherstel.
Deurdiedramatiseringvankonfliktussendieoikosendiepolis,isditmoontlikvirdiekunstenaaromdietekortkomingeenbegrensingsvanburgerlikewaardesuittebeeld,enkritiesenadenkehierooraantespoor.
Diekunstenaarisdieinstrumentwatdiebehoefteuitbeeldnaharmonie,tussenpraxisenpoieisisentussendissiplineenvryheid(Shaw2007:266).
Hierdieisidealewatenigegemeenskapbehoortnatestreef,endieontkenningdaarvanberokkenbaieskadeaandiemaatskappy.
Hierdieoogmerkekomduideliktersprakeindiedrietragedieshieronderdieloep.
Waardaarvan'nkonflikindiekarakterssprakeiswatondermynendwerk,hetsydeurhulself(inEteoklessegeval)ofdeur'nander(indiegevallevanKreonenAntigone,sowelasbyPhaidraenHippolutos)wordwanbalansteweeggebringwatnetdeurmiddelvan'nhandelingindieteenoorgestelderigtingaangespreekkanword.
InhierdiesoorthandelingvindonsdiesoortspanningwatdieidentiteitvandieAtheensegemeenskapverwesenlik–beideopdievlakvanindividuesowelasopdievlakvangemeenskap.
31|Page4.
Aristotelesendietragiese:bondigeopmerkingsIndievorigeafdelingisAristotelesseNicomachieseEtiekvermeld.
InligvandieNicomachieseEtiek,wordditnouvanbelangomdiedeugsameindividumetverwysingnadietragieseindividutebespreek(soosbeloweindievorigeafdeling).
Daarisvoorheengesiendatdaar'nkoppelingtussendietragieseendeugsamemensgemaakkanword.
Sooshierboaangedui,isdaar'nooreenkomstetreftussendieleidendepersoonintragedie,watdierolhetomdievoortbestaanvandiegoeiebinnediestadtebewerkstellig,endierolvandeugde-etiek(soosditgevindwordindiemeesterwetenskapvandiepolitiekewetenskap).
Aristotelesskryf:"Forevenifthegoodisthesameforanindividualasforacity,thatofthecityisobviouslyagreaterandmorecompletethingtoobtainandpreserve.
Forwhilethegoodofanindividualisadesirablething,whatisgoodforpeopleorforcitiesisanoblerandmoregodlikething"(Aristotle2004:1094b-5).
Ditisongetwyfeldsodatdierolvandietragieseheldtotbeswilvansy/haarpolisgestrekhet.
DitkanselfshierdieoogmerkgeweeshetwattelkensdieheldseondergangbewerkhetsoosindiegevalvandiebroersEteoklesenPoluneikes,diegeskiedenisvandiekoningshuisvanLabdakidai,sowelaskoningTheseusseoordeelindieHippolutos.
DieeienskappevandietragiesemenssalnouinnoueverbandbeskouwordmetdieeienskappewatAristoteles'neeunadietragedieskrywersaandiedeugsamemenstoegeskryfhet.
Vervolgensgaandiekenmerkevandiedeugsamemens–diestrewenagelukof'nvoorspoedigelewe(eudaimonia),diemorele-ofkarakterdeugde,endieintellektueledeugde–hierbeskryfword.
Aandieeindevandieafdelingworddaarweerteruggekeernadietemavandietragiesemensendiedeugsamemens.
4.
1.
DiedeugsamemensWatisAristotelesseidealemensHoekanhierdiepersoonbeskryfwordVanmeetafaanisditduidelikdatAristotelesseNicomachieseEtiek(NE)gladniesoeenvoudigisnie.
Aristotelesseidealepersoonisdiedeugsamemens.
Maarwatisdiekenmerkevan'npersoonwatvanuitdeugdelikeoorwegingsoptreeVolgensBarnes(1995:1999)isdie32|Pagehoofvraagwat'n"jongman"homselfmoetafvra,dievolgende:"Hoemaakekvanmylewe'nsukses"Omhierdievraagtekanbeantwoordisdaarverskeiefaktorewatinaggeneemmoetword.
Eerstens,dietipepersoonwatdievraagvra;tweedens,watterstruktureinplekmoetweesomdievraagtekánvraenomsuksestekánbenader;enderdens,hoehierdiesuksesverwesenlikkanword.
HoewelAristotelesna"dieman"verwyshet,saldaarindiehuidigerekonstruksiesensitiefoordiekwessiegeoordeelword–engevolglikna"diemens"verwysword.
DitiswelsodatdiepersonewaaropAristotelessylesingsofgesprekkegefokushethoofsaaklikmanswas.
Aangesiendievrousedomeinvaninteraksiemerendeelsdieprivate,huishoudelikeomgewingwassouvrouenieAristotelesselesingsofgesprekkebygewoonhetnie.
Waarditgebeurhetsouditdieuitsonderingopdierelwees.
Dussoumansenookjongermansdieindiwiduegeweeshetwatdiebesprekingsbywoon.
Dieinhoudvandiegesprekkesoudalkvanselfsprekendgemikgeweeshetopdieouermansindiegemeenskapaangesienhullevermoedelikoorlewenservaringsoubeskikhet(Barnes1995:198).
Diekwessievanouderdommoetegternieverwarringbringnie.
Diesogenaamdejongmanssoureeds'nmatevanvolwassenheidenverantwoordelikheidbeliggaamhet.
AristotelesstaafhierdiestellinginNE(2004:1095a6):"Thisiswhyayoungpersonisnotfittedtohearlecturersonpoliticalscience,sinceourdiscussionsbeginfromandconcerntheactionsoflife,andofthesehehasnoexperience";en"(i)tmakesnodifferencewhetherheisyounginyearsorjuvenileincharacter,sincethedeficiencyisnotrelatedtoage,butoccursbecauseofhislivingandengagingineachofhispursuitsaccordingtohisfeelings"(Aristotle2004:1095a6).
Aristotelesplaasklemdaaropdat'nmensvanjongsafdieregtegewoontesmoetkweek.
HysêindieNE(2004:1095b):"Thisiswhyanyonewhoisgoingtobeacompetentstudentinthespheresofwhatisnobleandwhatisjust–inaword,politics–mustbebroughtupwellinhishabits";en(2004:1103b):"Soitisnotunimportanthowwearehabituatedfromourearlydays;indeed,itmakesahugedifference–orratherallthedifference".
Dieregteopvoedingengewoontesisgebiedendnoodsaaklikvirdieontwikkelingengeaardheidvandiedeugsamepersoon.
DietipepersoonmetwieAristotelesgepraathet,naamlik'nvolwasseenverantwoordelikejongman,sounieonderhewiggeweeshetaandiedaaglikseroetinevanwerknie.
Dietipepersoonsouuit'n33|Pagewelgestelde,waarskynlikaristokratiesefamiliegekomhet.
Syrykdomsoudusoorgerfgeweeshet,ietswaarvoorhynieselfgewerkhetnie.
DítwasAristotelessegehoor.
Maartogverskilhierdiekenmerkevanvandagsewaarskynliketeikengehoor.
Aristotelessebesprekingsoordiedeugdekanvandagvantoepassingweesopbeidemansénvroue;opallekulture,ouderdommeensituasies.
WeereensmoetditgesêworddatAristotelesseoogmerknieisomriglynevanhoeomteleweneertelênie,maarom'ngesprekoordiéeienskappeaantewakkerwatmensoplaasinstaatkanstelom'nlewevandeugdelikheidtelei.
4.
2.
KaraktereienskappeensuksesWatterstrukturemoetinplekweesom'nsuksesvolleofgelukkendeofvoorspoedigelewetehandhaafSuksesisniemag,statusofrykdomnie.
Mag,statusenrykdomkanwelbydraendefaktoreweestotdietotstandkomingvangeluk.
Gelukselfmoetnieverwarwordmetdiestrukturewatdaarvoornodigisnie(Barnes1995:199).
Barnesneemhierdiestellingverderdeurtesêdatsommigemorelefilosowe,indieAristoteliesegesprek,suksesblootbeskryfasomdeugdeliktewees,dusomdeugsameeienskappetebesit.
Gelukwordduseerstenvollebereikwanneerdiepersoonoordieeienskappevandeugdebeskikendanaktiefdaarmeetewerkgaanofoptree.
Diebekendevoorbeeldwattelkensaangevoerwordinverskeietekstehieroorisdatslegsdiegenewataan'nspeldeelneem'nkansstaanomtewen:Alis'nindividudievinnigstemensopaardesalhynooitwenashyniedeelneemnie.
Aristoteles(NE2004:1099a)skryf:"AsintheOlympicGamesitisnotthemostattractiveandthestrongestwhoarecrowned,butthosewhocompete(sinceitisfromthisgroupthatwinnerscome),sointhelifeitisthosewhoactrightlywhowillattainwhatisnobleandgood".
Dievraagisnou:Indiengelukniediemag,rykdom,talentofdeugsameeienskappeopsigselfisnie,watisditdan4.
3.
Eudaimonia34|PageInJonathanBarnesseinterpretasievanAristotelesgebruikhydiewoord"geluk"as'nvertalingvirdieGrieksewoordeudaimonia.
HierdievertalingenveralsyekwivalentinEngelsnaamlik"happiness",moetegtermetomsigtigheidbenaderword.
Ditkanverwarrendweesas'nmens"eudaimonia"leesasblotegeluk.
Ditissekerlikooksoas'nmensgelukverstaanasblootoppervlakkigegeluk:fisiese,tydsgebondegelukkigheid.
Maarditismeerasdit.
Hierdiegelukkan'nmensmiskienookverstaanas"sielsgeluk",aangesienditnieverwysnafisiesegenotnie.
HoesalAristotelesdanhierdiegelukbenaderinsybesprekingInNEBoek1,Afdeling8,sêhy:"Goodsofthesoularetheoneswecallmoststrictlyandmostespeciallygood,andtheactionsandactivitiesofthesoulwemayattributetothesoul";asook:"Anotherbeliefthatharmoniseswithouraccountisthatthehappypersonliveswellandactswell,forwehaveclaimedthathappinessisprettymuchakindoflivingwellandactingwell";enlaastens:"Happiness,then,isthebest,thenoblestandthepleasantestthing"(NE2004:1098b-12;1099a-28).
Kortom,hierdiegelukoftewelsielsgelukis'ndeugomdatditisniebydraendof'nmiddeltotietsandersisnie.
Diewaardedaarvanisvolkomeinsigselfopgesluit.
Daaromisaktiwiteitewatindeugdelikheidonderneemwordgenotvolensalditsielsgeluktotgevolghê.
'nPersoonwatoor'ndeugbeskiksaldaaraantedankesybesluitemaak,watophulbeurtregverdigenedelvanaardsalwees.
Ditmoetweereensbevestigworddatallegevallevanoptredeholistiesvanaardmoetwees.
Sonderbykomstigefaktore,bronneengeleenthede,saldithaasonmoontlikweesomaktiwiteitetekanuitvoerwatedelenregverdigvanaardis.
Dussalvriende,kontakte,magenrykdom'nmenshelpominstaatteweesdaartoeomregverdigendeugsaamoptetree.
Aristotelesduiookdiebelangaanwatdieafwesigheidvansulkefaktoretotgevolgkanhê.
Indien'nmenslelik,domofeensaamisofslegtekindershet,gaanditjoudefinitiefinhibeeromsielsgelukkigtewees.
IndieNE(20041176a30),onderdiedefinisievangeluk,duiAristotelesaandatsommigeindividuegelukmetvoorspoedsalidentifiseer,terwylanderditsalidentifiseermetdiedeugde.
Teneindetot'nbeterbegriptekomvanwatgelukvirAristotelesis,gaannouverderingegaanwordopdiedeugde.
WanneerAristotelesverwysna"ons",ofwanneerhypraatvangeluk,praathyvanmenslikegelukendiedeugde.
Ditisgelukvandiesielofsielsgelukwaaroorhydithet,enlaasgenoemdespruitnievanuitdieeksternestimulioffaktorenie.
Eksternefaktoredrawelbytotsielsgelukmaardisniediebrondaarvannie.
Gelukisdaarom'n35|Pageaktiwiteitvandiesiel,oftewel'nsielsaktiwiteit.
Om'nlewetelewewattenvolleinakkoordismetgelukmoet'nmenslewedienooreenkomstigliksynatuur.
Ditwatonsjuisandersmaakasplanteendiereisonswesenlikerasionaliteit.
Daarom,aktiwiteitegeleideurrasionaledenkeofrede,isnoodsaaklikvirsielsgeluk:"Thecharacteristicactivityofahumanbeingisanactivityofthesoulinaccordancewithreason";"Thehumangoodturnsouttobeactivityofthesoulinaccordancewithvirtue,andifthereareseveralvirtues,inaccordancewiththebestandmostcomplete"(NE2004:1098a-9;1098a-22).
Aristotelestref'nonderskeidtussentweevormevandeugde:Morele-ofkarakterdeugde,enintellektueledeugde.
Ditwordvervolgensnoubespreekalvorensdaarweernadietemavandietragieseendiedeugsameteruggekeerword.
4.
4.
Morele-ofkarakterdeugdeJonathanBarnessomdiekwessievanmoreledeuggoedopinsybesprekingvanAristoteles.
Hymaakdiestellingdatwieookalgelukkigenvoortreflikwilweesuiteraardook'nuitnemende,volrondepersoonmoetword.
Omvolrondtekanweesmoetdieemosionele,irrasionelekantvandiemensdeurdierasionelekantgetemperword.
Waaruitbestaanhierdieemosionelekant"Theirrationalelementsaretheemotions:forexample,anger,fear,love,lust,thirst,hunger,envy,hatred,ambition,resentment,pity,elation,andingeneralthementaleventsandconditionsthatareaccompaniedbypleasureandpain"(Barnes1995:213).
DusvirAristoteleshetkarakterdeugtemakemetpynenplesier;ditisasgevolgvanplesierdatonsdeelneemaanslegteaktiwiteiteendiegevolglikepynonsvanedeldadeweerhou(Aristoteles2004:1103b-7).
Meernog:Ditisdeurmiddelvandieregtekondisioneringenopvoedingdatdiemensleeromplesierteputuitditwatgoedisendieslegtewilvermyaangesienditpyngaanveroorsaak.
Daarom:"themoralvirtuesaresettledhabitsofcharacterwhichexpressthemselvesinthecorrectemotionalresponse"(Barnes1995:213).
VolgensAristotelesisdaardrieoorwegingswathandelingeenaktiwiteitebenvloed:dieedele,dienuttigeendieaangename.
Soookhethierdiedriemoontlikekeuseshulteenoorgesteldeeienskappewatverkieslikvermymoetword,naamlikdieskandelike,die36|Pageskadelikeendieonaangename.
WaaromishierdiekeusesenigsinsbelangrikAangesiendithandelingeenaktiwiteitebenvloed,saldiegoeie,deugsamepersoontotdiepositieweneig,terwyldieslegtepersoonnadienegatiewesalneig.
Hierdieis'nbelangrikesaakaangesienditalleprosessevanbesluitnemingbenvloed;'npersoonseingesteldheidwatpynenplesierbetrefsalbeduidendweesvirdiekeuseswathy/sygaanmaak.
Aristotelesbeklemtoondatdievraagrondomdiedeugdenetsoinherenttersaaklikisbydiepolitiekewetenskappeasdievraerondompynenplesier,want:"[T]hepersonwhomanagesthemwellwillbegood,whilehewhodoessobadlywillbebad"(20041105b-12).
Dieindividuworddeursyopvoeding,gewoontesendaagliksehandelingegereeldmetdieprosesvanbesluitnemingenoordeelgekonfronteer.
Sodoendeword'nsinvirmaatskaplikeverantwoordelikheidnavoregebringbinnedieraamwerkvandiemenslikeervaringvanpynenplesierendieoordeelwatdaaroorgeneemmoetword.
Dievraagisegter:HoewordmenssedeugsamekarakterbetrekbydiedaagliksebesluitnemingenhoekanlaasgenoemdegemeetwordDitisinhierdieverbandbelangrikomdiebeginselvandiegouemiddewegteverstaan.
4.
5.
DiegouemiddewegHiervolg'nvoorbeeldwatdieAristoteliesebegrip"diegouemiddeweg"duidelikillustreer.
Indiesoekenawatisdapperheid,soumensgeneigweesomtevra:WatisdieteenoorgesteldevandapperheidEndieselfdeindiegevalvanlafhartigheid.
Maarsokandievraagegterniebeantwoordwordnie.
Dapperheidlêeerdertussendieeenuiterstevanlafhartigheid(temindapperheid)endieanderuiterstevanvoortvarendheid(teveeldapperheid).
Sosaldaartenopsigtevanelkekarakterdeug'ngouemiddewegwees–diewegvangewenste,deugsameoptrede.
Na"weerskante"vandiegouemiddewegsaldaaronderskeideliktweeuitersteswees,waarvandieeen"teveel"aanduiendieanderuiterste"temin".
DaarwordbaieruimteindieNEafgestaanaandiedeugtipesendieveronderstellingvanelksegouemiddewegenonderskeieuiterstes.
Diekwessieispertinenttersakevirhierdieondersoeknadiebelangvandietragiese,waardietragieseinnoueverbandstaanmetdiebekwameheld/individuwattotuiterstesgemotiveerword.
Hierinkan37|PagedievolgendeaanhalinguitAristotelesverhelderendfunksioneer:"Virtueisconcernedwithfeelingsandactions,inwhichexcessanddeficiencyconstitutesmissesofthemark,whilethemeanispraisedandontarget,bothofwhicharecharacteristicsofvirtue.
Virtue,then,isakindofmean,atleastinthesenseofthatitisthesortofthingthatisabletohitamean"(Aristotle2004:1106b-23).
Derhalwe,indiemetafoorwattelkensdeurAristotelesgebruikword,moetteneindedeugsaamoptetreeendieregtebesluiteteneem,fyngemikwordenakkuraatnadieteikengeskietword.
Daarisvelemanierewaaropjy'nteikenkanmis,maarneteenmanieromditakkuraattetref.
Verderindieselfdetekswordhierdiestellingsóbevestig:"Forgoodpeoplearejustgood,whilebadpeoplearebadinallsortsofways"(2004:1106b-34).
Hierdiebesprekingomdieteikenraaktetref–metanderwoordeomdieregtebesluiteteneemwatmensinstaatstelomdeugsaamoptetreeenvervolgenstehandel–wordinBoek6vanNicomachieseEtiekmetpraktiesewysheidofphronesisverbind–eenvandiebelangriksteintellektueledeugdewatdeurAristotelesbespreekword.
4.
6.
IntellektueledeugdeBuitendiemoreleofkarakterdeugde(sooshierbobespreek),bespreekAristotelesookdieintellektueledeugde.
Waardiekarakterdeugdenaderaandieemosiesvandiemensgeleisendeurdiegouemiddewegbeslegmoetword,isdieintellektueledeugdemeer'nkwessievandie"rasionaledenke"onderwegnasielsgeluk.
Waarkarakterdeuguitgewoontespruit,isdieoorsprongvanintellektueledeugdieopvoeding.
Aristotelesneemhierdieonderskeidverder,deurteverduidelikdatnieeenvandietweetipesuitdiemenssebloteaardspruitnie;diedeugwordbeoefenensodoendebegeleienversterkdeurdierede,enditissoortgelykaandieaanleervan'nvaardigheid:"Virtuesweacquirebyfirstexercisingthem.
Thesameistruewithskills,sincewhatweneedtolearnbeforedoing,welearnbydoing"(Aristotle2004:1103a12).
Aangesien'nmensrasioneelisfunksioneerhyopsybestewanneerhydeurmiddelvansyredesoeknawaarheid.
WatisdanhierdiewaarheidTydens'nbesinningoorwatdiebesmoontlikeberoepisomtevolg,geeAristotelesvoorrangaandielewevanbesinningennadenke–besinningjuisoorwatdiewaarheidis.
Hysê:"Ifintellectisdivine,then,incomparisonwithman,thelifeaccordingtoitisdivinein38|Pagecomparisonwithhumanlife"(Barnes1995:205).
Diegodeisnieafhanklikvanberoepenieenisniegebondeaandiemenslike(sterflike)natuurnie.
Alaktiwiteitwaaraanhullehultydhoeftebesteeisbesinningofkontemplasie.
Daarom,teneindesonaasmoontlikaandiegoddelikewetelewesalmensmoetdeelneemaandieaktiwiteitevandiegode.
Dieintellektuelelewevankontemplasieisdusdiemeesself-onderhoudendeleweaangesienditniediemag,status,geldofdieondersteuning(vanandere)vergnie.
Kontemplasieisooknietyd-ofseisoengebondenie;menskanteenigertydoorsakevandielewenadink:"Contemplationisanactivityespeciallysuitableforleisureandaimsatnothingbeyonditself"(Barnes1995:205).
Kortom:Indieloopdaarvanomjoutebesigmetnadenke,omopsoektegaannadiewaarheid;watisditwatdiemensinstaatsalstelomwaarheiduitteken.
DisinhierdieverbandwatJonathanBarnesnadieintellektueledeugde,watdierasionelesyvanonsmenslikheidbehels,verwys.
Dietipesintellektueledeugdeiskennis(wetenskaplikekennis),begripenwysheid(wetenskaplikewysheid).
Wetenskaplikewysheidkombineerinwesedieeerstetweetipesdeugde–kennisenbegrip–endieaktiwiteitvanomhierdiedeugdestekombineer,isnadenke.
Nadenkedradusbytotdiesoekenadiewaarheidenisdiebesteaktiwiteitwaarmeeonsonsselfkanbesighou(Barnes1995:206).
Tesamemethierdiedrieintellektueledeugdeisdaarookdiedeugvandiepraktiesewysheid(phronesis)endiedeugvanvaardigheid.
Ditisduidelikdatdieeerstedrieintellektueledeugde,ofteweldiéwatgekombineerdfunksioneeraswetenskaplikewysheid,betrokkeisbydiebesinningoorewigewaarhede–ditwilsê,onveranderbarewaarhede.
Hierdiewaarhedeisfeiteaangaandediewêreldendieheelalwatniegewysigkanworddeurdiegierevandiemensdomnie.
Ditberusopwetenskaplikeberekeningeenfeite.
Dieandertweeintellektueledeugde–praktiesewysheidenvaardigheid–isbetrokkebydieskeppingofwysigingvangoeiegedrag(Barnes1995:206).
Byvoorbeeld,deurdatjydievaardigheidvanomtebreitoepas,wordtruieenserpegemaak.
Vaardigheidstelmensinstaatomop'nskeppendeenbekwamewysegoederetotstandtebring.
Deurdietoepassingvanpraktiesewysheidwordgoeiegedragnavoregebring.
39|PageDiebesprekingvandietipesintellektueledeugdesalvireershierbyvolstaan.
5Daarsalnadieonderwerpvanpraktiesewysheidteruggekeerwordwanneerdietragiesehieronderweertersprakekom.
4.
7.
DietragieseendiedeugsameDaarishierbonadiefeitverwysdatdiemeerderheidtragieseheldeenheldinnebetrokkeisbydiekoninklikefamilievandiepolis,hetsyonregstreeks(asdogter),ofregstreeks(asdiekoningself).
Daaromkandiegevolgtrekkinggemaakworddathierdieindividuedieregeerdersvan'npolisisenduspolitieseenetieseverantwoordelikhedehetwatverbyenbuiteomdieverantwoordelikhedevandieoikosstrek.
InsyafdelingArticulationsofthePlaysêLacan(1992:317):"[In]thestructureoftheethicsoftragedy[theleader]seeksthegood.
Theleaderishewholeadsthecommunity.
Heexiststopromotethegoodofall".
DiebelangvandieleierverskilnieveelvandiebelangwatAristotelesplaasoppolitiekewetenskapnie.
Volgenshomisdiewetenskapvandiepolitiekdiehoogsteendieuiteindelikemeesterwetenskap(2004:1094a-32).
WaaromsêhysoHierdiewetenskapomhelsaldieverskillendetipeswetenskappe,wantditlêdiewetteneervanwatgedoenmoetwordendeurwie.
Ditskepdiestrukturevandiepoliswaarindiegemeenskapgesamentlikmoetfunksioneerteneindedievoortbestaanvan'nsuksesvolle,etiesepolisteverseker.
Soortgelykaandierolvandieleierin'ntragediewattendoelhetomdievoortbestaanvan'ngoeiestadteverseker,isdierolvandeugde-etieksoosgevindindiemeesterwetenskapvanpolitiekewetenskap,want"(f)orevenifthegoodisthesameforanindividualasforacity,thatofthecityisobviouslyagreaterandmorecompletethingtoobtainandpreserve.
Forwhilethegoodofanindividualisadesirablething,whatisgoodforpeopleorforcitiesisanoblerandmoregodlikething"(Aristotle2004:1094b-5).
Dus,diegemeenskapvandiepolisisafhanklikvan'ndeugsameleierendeugsameburgersomteversekerdatdiegemeenskap(diepolis)self,'ngoeiepolisis.
5VanwefokusvanhierdiestudieworddaarnieingegaanopanderbelangrikeaspektevandieNE,bv.
Vriendskap,nie.
40|PageDieeienskappevandiedeugsameindividuwathierbobespreekissowelasdietipesoptredeswataandeugsaamheidgekoppelis,skepdievoorwaardesvandiedeugsamevoortbestaanvandiepolis.
Dieintellektueledeugdewordtotstandgebringdeuropvoedingterwyldiekarakterdeugdedeurgewoontegekweekword.
Deurmiddelvanoefeningengewoonteleerworddieindividuinstaatgestelom'ndeugsamekarakterteontwikkel.
Isdaar'nverskiltussenhierdiewysevanbereikingvankarakterontwikkelingvergelykemetkarakterontwikkelingindietragiekKanmensredeneerdatdiekarakterontwikkelingvandietragiekvanuitdietragiesespruitEnwatisdieverhoudingtussendiekoningshuisasfamilieendeugsaamheidIndieinleidingtotdieNE,verwysRogerCrispnasekeretydgenootlikepolitieketeoriewatmeendatdiebestaanvandiestaatopdiefamiliebegrondmoetword,wat'neenheidiswatverhoudingskoesterwatgekenmerkworddeurvertroueensorgsaamheid.
HyreageerdanhieropmetverwysingnaAristotelessekritiekdaarvan,meerastweeduisendjaarvroer:"[T]hecityisnotafamily,anditwouldbeabsurdtotryandmakeitsuch;oneshouldseektoencourageconcernofcitizensforoneanother,butjusticewillberequiredtoregulatecertainspheresinsociety"(Crisp2004:x).
Indieligvanhierdiestellingbehoortdiepolitiekeidentiteitnievanuitdietragiesekoningshuistestamnie.
Ditisegterduidelikdatdieregerendeklaswel'ngrootimpakhetopdiepolisenhaarburgerssoostelkemalegesienwordindietragieseverhalerondomdiekoningshuisvanThebe,dieLabdakidai.
Lacanduidiemoontlikeontaardingaanwatsalvolgasditdiegevalis:"ThegoodcannotreignoverallwithoutanexcessemergingwhosefatalconsequencesarerevealedtousinTragedy"(Lacan1992:319).
DitisophierdiepuntwaarAristotelessebeginselvandiegouemiddeweggebruikkanwordas'nhulpmiddelomdietragieseindividuendietragieseteateras'npolitiekeruimteteinterpreteer.
HiermeeworddiespanningtussendieantiekeGriekseteaterendieAristoteliaansedeugde-etiek,aandieeenkant,endiehedendaagsepolitiekas'nkreatieweeerderas'ndestruktieweeengesien.
Indiendieantieketragediesdiemoontlikhedeaandui,d.
m.
v.
dieuitbeeldingvanpolitiekekommentaarin'nopenbareruimte(teater),dansouAristotelessegouemiddewegdiebemiddelendeinstrumentweesomtevoorkomdatLacanse"fatalconsequences"(dietragiesekaraktervanuiterstes)dieuiteindeis.
Teendieagtergrond,spreekdieideevandieopenbareteaterasbelangrikeruimtevirpolitieke41|Pagedeelnamevandeugsameburgerssteedstotonseietyd.
Hierdiekwessieenanderkwessieswordindielaasteafdelingverdergeneem.
42|Page5.
SlotopmerkingsDievoorafgaandeafdelingshetindieeersteplekdiedoelgehadomdieagtergrondvandietragedieskrywerstesketsenomdiemilieuenliterêreinhoudvandiedrietalemblematiesetragediestebeskryf.
HierdieagtergrondhetdiepolitiekeimplikasiesenfilosofiesetemaswatindieantiekeGrieksetragedieaandieordeis,ontsluit.
Vanbelangisdiebesefdatdieantieketragedieseimplikasiesniebeperkistotdietydperkvanonstaandaarvannie,maarwelook'nboodskapvirandertyeuithou–ookbetreffendeonsmodernepolitiekefilosofie.
HierdiebelangwordookbenadrukdeurAristotelessebesprekingvandiedeugsameindividuwattotvandagtoevanbelangviretieseenpolitiekehandelingeis.
Daarisnienoodwendigkonfliktussendietemavandietragieseheld(heldin)wattot'nvalgebringwordendiemoeitewatdiedeugsamemenshetombalansvirdielewetevindnie.
Inbeidegevalleisdievernaamstepuntvanooreenkomsgeleinlojaliteitteenoordiepolisenwaardeswatdiegrootsheidvandiepoliskanverwesenlikeninstandhou.
Onseietydsepolitiekeklimaatkanbetekenisvolbeligeningeligworddeur'ntragiesewêreldbeskouing('nwêreldbeskouingbenvloeddeurdieGrieksetragedies)endiedenkbydraevanAristotelesingedagtetehou.
5.
1.
DieverliesendiemoontlikeTragedie,as'nfunksieenprodukvandieAtheensepolis,het'nmodeldaargestelvirpolitiekeberaadslaging.
KanmensuiteindelikAristotelessedeugsameindividuvergelykmetdietragiesekaraktersIsdaarietssoosdieetiekvandietragieseEnhoesoumensditrealiseerbinnediemodernesamelewingHierhetonstweeuiteenlopenderaamwerkevandieetiek.
Dieeenbewerkstelligsyeieondergang,dieandereenstrewenadeugdelikheid.
Deugde-etiekinspireerdiemenstotdieheerlike,diemoontlikeendiegoeie.
Dievraagisnou:Hoekanonsdiedeugde-etiekinonseietydsgewrigaanwendDitissodatonswêreldvandieGrieksewêreldverskil.
OnsisookbewusvanAristotelesseondersteuningvandiearistokrateendiegesinsstruktuurvansytyd.
43|PageVerskeiekwessiesdoenhulselfvoor:WatisdieprysvantragieseidentiteitWatisdieverhoudingtussenindividuengemeenskapin'nmodernesamelewingwatdaarnatoeneigomallevormevanmensweestotmenslikeindividualiteittereduseerIsdaarteenswoordigenigsinskultuurwatkreatieweverhoudingtussendieindividuendiegemeenskapmotiveerIslaasgenoemdeniedalkonnodiginsamelewingwatindividueleregteverabsoluteernieInhierdieopsigisdieetiekvandietragiesenieslegsdestruktiefnie;ditfunksioneeraspharmakoswatbeidekuuréngifis.
Dáársonderloopbestaandeinterpretasieofgemeenskapgevaaromstagnantraak.
Diekreatieweimpulsteenwoordigindieradikalebevraagtekeninginherentaandietragiese,isskeppendenalisdiepryshoog,dieuiteindemagdalkmeerasnetdiemoeitewerdwees.
Sodoendeworddaarverwysnapatheimathos,wysheiddeurmiddelvanswaarkry,wantwysheidkomniesonderprysnie.
Netsoworddietragediesgekenmerkdeurdiekonfliktussendiehelde/heldinneengevolglikhulekstremeswaarkry.
Vergelykbv.
JohnWallsebesprekingvanPaulRicoeurinPhronesis,PoeticsandMoralCreativitywaarinhyafsluitmetdievolgende:"*W+emightrevisethesloganoftheGermanEnlightenment(takennotincidentallyfromHorace'sArsPoetica)–'Sapereaude!
'or'Daretoknow!
',whichKantrenders'Havecouragetouseyourownreason!
'–andsayinstead,withevengreaterradicality,'Daretocreate!
'"(Wall2003:338).
Daaristans'nverliesaan'ntragiesewêreldbeskouingmaaronskanweliswaaraspektevandietragieseprobeerherwin.
Onsmoetversekeraanhouomtebevraagtekenenteskep,omsodoendediekreatiewekonflikvoorttelaatlewe,alisditnettekstueel.
Hierdiepuntworddalkoordramatiesgestel,maarditkanookop'nkreatiewewyseinverbandgebringwordmetHans-GeorgGadamersefilosofiesehermeneutiek–metGadamerseestetieseenpolitiekeimplikasies.
5.
2.
DietragieseasontologiesespelindiekunsendiepolitiekGrieksetragediemanifesteeroptweemaniere:eenisdeurmiddelvantoeskouerbetrokkenheid,waardietoeskouersasdeelnemersbetrokkeisbyopvoeringin'nteater.
Endieanderwyseisdielesersebetrokkenheidbydieteks(bydietragedies,enspesifiekindiegevalvanAristoteles).
Beidemanierevaninteraksiebied'nplatformvir44|Pagedialoogendiemoontlikheidvan'nversmeltingvanhorisonne,soosGadamerditinonseietydgestelhet.
6InantiekeGriekelandwasteatersedoelnienetomvermaakaandieburgersvanAtheneteverskafniemaarookom'n"platform"tevoorsienwaarhierdieburgerskondeelneemaandieaktiwiteitevandiepolis.
Tydenshierdiebetrokkenheidkonhulleookkritiekopdiehuidigepolitiekeaktiwiteitelewer;hullekonproblematiseerenbevraagtekenwatditbetekenommenstewees,enberaadslaagoorwatditiswatgelukaan'npolis(samelewing)bring.
HierdieplatformvanberaadslagingindieAtheensepoliswasineenopsigdrama.
Virdiedoeleindesvanhierdieondersoek,wasdietragedietersprake.
DiesentralelesvandieGrieksetragiesedramaisdatdiemenslikewêreldvanhandelingeenuitkomstesinsordenendis.
Daaromisdietragedie'nbelangrikeruimteomhierdieordeningenafwesigheidvanordeningaantespreek.
Dieoorweldigendeaardvandietragedieveroorsaakdatdietoeskouerdietragediewilpoogverstaaninsoverreditmoontlikis.
MetverdereverwysingnaHans-GeorgGadamerseestetika,inoorlegmetdietragedie,vind'nkonfrontasietussenindividuenkunswerkplaas.
Disdieestetieseervaringwanneer'npersoongekonfronteerwordmet'nkunswerk,ofinsywaarneming'nkunswerkbenader.
Hierdieestetieseervaringkanweeswanneermens'ntekslees,'nkunswerkbeskou,'nfilmbekykofvirdiedoeleindesvanhierdiebespreking,'ntoneelstukaanskou.
HieroorskryfFeldmandat"Gadamercontendsthatsubject-centeredanalysesofaestheticexperienceendupmaintainingasharpdividebetweenthesubjectiveconsciousnessofthejudgingspectatorandtheworkofartasanobject-in-itself"(Feldman1999:11).
Dieproblematiesehierisdategtedeelname,ookaswaarheid,nieindiekunservaringkanplaasvindnie.
WatisdieoplossingwatGadamerstelomhierdieeensydigeanaliseteoorstygHydoenditdeurdiegebruikvandiemetafoorvandiespelasdeelname.
Sydefinisievanspelisdatdit'n"goal-less,toandfromovement*is…which]transcendshumansubjectivity,anddrawsplayersintoitsfield"(Feldman1999:11).
Ditisbelangrikomhiertewysopdiefeitdatdieleser/interpreteerdergedesentreerdisendusniemeerinbeheervandieprosesvandiespelnie,maarweldeelnemer(Feldman1999:11).
Hierdieprosesisbelangrik,aangesiendit'nimpakuitoefenoponsidentiteit.
Wanneerdie6KykH-G.
Gadamer,TruthandMethod,pp.
292.
45|Pagetoeskouerhomofhaarniemeerasdiesubjektieweverwysingspuntstelniemaareerderoorgelewerwordaandieprosesvandiespel,worddietoeskouerkwalitatiefverander.
Hierdieprosesvanspelskeurhomuithomselfengeehomterselfdertyddiegeheelvansyweseterug(Feldman1999:11).
Wanneerhyofsyniemeerhulselfaseksterntotdiegebeureopdieverhoogsiennie,eneerderweggevoerworddeurdieervaringdaarvan,dankomdiemoontlikheidvir'negteervaringnavore.
Ditishierdeurwategtebelewenis-in-konfrontasiedeurmiddelvandietragediemoontlikword.
VirGadamerisdieervaringvantragedieeenwaardit'nervaring-van-buite-jouselfis(Feldman1999:12).
Indiedeelnemendeervaringsgebeurekandietoeskouerhom-/haarselfvergeet,maarookhom-ofhaarselfindietragiesehandelingontdek.
Gadamersêdatdie"…experienceofthetragicdeepenshiscontinuitywithhimselfbecausehefindshimselfagaininthetragicaction"(Feldman1999:12).
Kortom,diekykerendieverhoogstaanniein'nverhoudingvanvervreemdingteenoormekaarnie,endietweeruimteswordgekenmerkdeur'nprosesvanherorintasieeerderasfragmentering.
Herorintasievindplaaswanneer'nmensgekonfronteerwordmetdítwaarmeemensvertroudisenditgebeurooktydens'negtedialoogmetdieander.
Daarombevinddietoeskouerhomselfweerindietragiesehandeling,wantdítwathytekomissyeiestorieendiestorievandieander(Feldman1999:12).
Sodanigeestetieseherorintasieisookvanbelangin'npolitiekeinteraksiegekenmerkdeuregtheidtussendiemensensymedeburger.
Deurdietoepassingvan'nbegripoordietragedieendiebelewenisdaarvandeurbeidedieleserendietoeskouer,worddiepolitiekeplatformgeskepvirinteraksietussenburgerssowelasomhulleaantemoedigom"hulselfoortegee"aandiedaadvandeelname-in-spelmetanderburgers.
Hierdiespelbringnatuurlik'nsinvanverantwoordelikheidmee–wantditisnie'noppervlakkigeproseswatgeenopofferingsbehelsnie.
MichaelJanoverbeklemtoonhierdiepuntdeurtesêdat"intragicreflectionwerecognizethattheterrorswefacearetheflipsidetothepowersandpossibilitieswebringintotheworld"(Janover2010:49).
Daarisverlieseendaariswinsteinhierdieprosesvantragieseberaadslagingdeurdiebevorderingvan'ntragiesewêreldbeskouing–'nwêreldbeskouingwatvanafdieGrieksetragediesinsamehangmetAristotelesenGadamerverderontwikkelkanword.
46|Page6.
BibliografieAeschylus,1930.
SevenAgainstThebes.
Trans.
byLCambell.
London:OxfordUniversityPress.
Aeschylus.
Agamemnon.
TranslatedbyH.
W.
Smyth.
[Accessedon03/03/2014onhttp://www.
theoi.
com/Text/AeschylusAgamemnon.
html].
Aristotle,2004.
NicomacheanEthics.
Trans.
anded.
byR.
Crisp,Cambridge:CambridgeUniversityPress.
Barnes,J.
(ed)1995.
TheCambridgeCompaniontoAristotle.
Cambridge:CambridgeUniversityPress.
Biskowski,L.
J.
1998.
"ReasoninPolitics:ArendtandGadamerontheroleoftheEide.
"Polity31(2):217-244.
Cilliers,L.
1983.
KarakteruitbeeldinginenkeledramasvanEuripides.
'nOndersoeknasydramatiesetegniek.
Ongepubliseerdeproefskrif.
Conradie,P.
J.
1964.
GriekseHeldeenGode.
Kaapstad:Human&RousseauUitgewers.
Connolly,J.
M.
&Keutner,T.
(eds.
).
1988.
HermeneuticsversusScienceIndiana:UniversityofNotreDamePress.
Crisp,R.
(ed)2004.
"Introduction.
"In:NicomacheanEthics.
Cambridge:CambridgeUniversityPress.
DeKerckhove,D.
1981.
ATheoryofGreekTragedy.
Sub-Stance,Vol.
81,pp.
23-37.
Dryzek,J.
S.
&Dunleavy,P.
2009.
TheoriesoftheDemocraticState.
UnitedKingdom:PalgraveMacmillan.
DuBois,P.
2002.
"AncientTragedyandtheMetaphorofKatharsis.
"TheatreJournal,Vol.
54,No.
1.
,Tragedy(March,2002),pp.
19-24.
DuBois,P.
2002.
TopplingtheHero:PolyphonyintheTragicCity.
NewLiteraryHistory,Vol.
35,No.
1.
,RethinkingTragedy(Winter,2004),pp.
63-81.
Easterling,P.
E.
(ed.
)1977.
TheCambridgeCompaniontoGreekTragedy.
Cambridge:CambridgeUniversityPress.
Euben,J.
P.
1990.
TheTragedyofPoliticalTheory.
Theroadnottaken.
NewJersey:PrincetonUniversityPress.
47|PageEuben,J.
P.
2005.
"TheUsesofClassicalHistoryforContemporaryThemes.
"HistoricallySpeaking6(3):15-19.
Feldman,L.
C.
1999.
"PoliticalJudgementwithaDifference:AgonisticDemocracyandthelimitsof'EnlargedMentality'".
Polity32(10):1-24.
Finley,M.
I.
1963.
TheAncientGreeks.
London:PenguinBooks.
Gadamer,H-G.
1975.
"Hermeneuticsasasocialscience.
"CulturalHermeneutics(2):307-316.
Gadamer,H-G.
2004(1989).
TruthandMethod.
Trans.
byJ.
WeinsheimerandD.
Marshall.
London:Continuum.
Held,D.
2006.
ModelsofDemocracy,3rdEdition.
Cambridge:Polity.
Janover,M.
2010.
"MythicformandPoliticalReflection.
AthenianTragedy.
"Parallax9(4):41-51.
Goward,B.
1999.
TellingTragedy:NarrativeTechniqueinAeschylus,SophoclesandEuripides.
London:GeraldDuckworthandCo.
Grene,D.
&Lattimore,R.
(eds.
)1959.
TheCompleteGreekTragedies.
VolumeIII–Euripides.
Chicago:TheUniversityofChicagoPress.
Habermas,J.
1991.
TheStructuralTransformationofthePublicSphere:AnInquiryintoaCategoryofBourgeoisSociety.
PolityPress.
Hadas,M.
1982.
GreekDrama.
NewYork:BantamBooks.
Janover,M.
2003.
"MythicFormandPoliticalReflectioninAthenianTragedy.
"Parallax,Vol.
9,No.
2,pp.
41-51.
http://dx.
doi.
org/10.
1080/1353464032000142417].
Accessedon28September2012.
Kottman,P.
A.
2003.
"Memory,Mimesis,Tragedy:TheScenebeforePhilosophy.
"TheatreJournal,Vol.
55,No.
1,AncientTheatre(March,2003),pp.
81-97.
Accessedon19/10/2010:http://www.
jstor.
prg/stable/25069181].
Lacan,J.
1992.
TheEthicsofPsychoanalysis.
TheEssenceofTragedy:AcommentaryofSophocles'Antigione.
London:Routledge.
Lucas,D.
W.
1959.
TheGreekTragicPoets.
London:ComptonPrinting.
Macksey,R.
,&Donato,E.
(eds.
)2007.
TheStructuralistControversyandtheLanguagesofCriticismandSciencesofMan.
Baltimore:JohnHopkinsUniversityPress.
Oudemans,Th.
C.
W.
,&Lardinois,A.
P.
M.
H.
1951.
TragicAmbiguity:Anthropology,PhilosophyandSophocles'Antigone.
Leiden:E.
J.
Brill.
48|PageRadice,B.
(ed.
)1954.
Euripides.
TheBacchaeandotherPlays.
London:PenguinBooks.
Rhodes,P.
J.
2003.
"NothingtodowithDemocracy;AthenianDramaandthePolis"TheJournalofHellenicStudies,Vol.
123,pp.
104-119.
[Accessed08/06/2011at:http://www.
jstor.
org/stable/3246262].
Román,D.
2002.
"Introduction:Tragedy.
"TheatreJournal,Vol.
54,No.
1,(March,2002),pp.
1-17.
Ross,D.
1925.
Aristotle:TheNicomacheanEthics.
NewYork:OxfordUniversityPress.
Roy,J.
1999.
"PolisandOikosinClassicalAthens.
"Greece&Rome,SecondSeries,46(1)(April,1999),pp.
1-18.
Segal,E.
1937.
GreekTragedy.
HistoryandCriticism.
NewYork:HarperandRpw.
Segal,C.
1995.
Sophocles'TragicWorld:Divinity,Nature,Society.
Massachusets:HarvardUniversityPress.
Shaw,M.
1975.
"TheFemaleIntruder:WomeninFifth-CenturyDrama.
"ClassicalPhilology,70(4)(Oct.
,1975),pp.
255-266.
[Accessedon08/06/2011:http://www.
jstor.
org/stable/268229].
Taylor,C.
2002.
"GadamerontheHumanSciences.
"InDostal,R.
J.
(ed.
):TheCambridgeCompaniontoGadamer.
Cambridge:CambridgeUniversityPress,pp.
126-142.
Thalmann,W.
G.
1978.
DramaticArtinAeschylus'sSevenAgainstThebes.
NewHavenandLondon:YaleUniversityPress.
VanRensburg,J.
P.
J.
1959.
OorsigvandieOud-GriekseLetterkunde.
Suid-Afrika:NasionaleHandelsdrukkery.
Vernant,J.
P.
,&Vidal-Naquet,P.
1981.
TragedyandMythinancientGreece.
Sussex:HarvesterPress.
Wall,J.
2003.
"Phronesis,PoeticsandMoralCreativity.
"EthicalTheoryandMoralPractice6,pp.
317-341.
Westgate,R.
2007.
"TheGreekHouseandtheIdeologyofCitizenship.
"WorldArchaeology,39(2)(Jun.
,2007),pp.
229-245.
[Accessedon08/06/2010athttp://www.
jstor.
org/stable/40026655].
Zimmerman,B.
1986.
GreekTragedy–AnIntroduction.
London:JohnHopkinsUniversityPress.